بررسي آراي كلامي اختلافيِ شيخ مفيد با نوبختيان با تكيه براحاديث... - صفحه 220

اين نوشتار ، بر آن است تا ابتدا تصوير دقيقى را از موضوعات و مسائل اختلافىِ نوبختيان ، با شيخ مفيد نشان دهد . سپس با استناد به احاديث الكافى به بررسى آنها بپردازد ۱ تا از رهگذر آن ، افزون بر روشن شدن ميزان هماهنگى و انطباق هر يك از آموزه هاى اختلافى با متون حديثى (البته در چارچوب اين مجال و مكتوب)، مواضع كلامى ثقة الاسلام كلينى هم ـ آن گونه كه در متن الكافى بازتاب يافته ـ دانسته شود. ۲
چنان كه ياد شد ، مستند آراى نوبختيان ، گزارش هاى شيخ مفيد از ايشان است. ۳ ترتيب طرح مسائل ، به ترتيب عرضه آنها در أوائل المقالات است.

1.با توجّه به اين كه شيخ مفيد ، بنا به تصريح خود در گزينش آرا و مواضع كلامى ، به احاديث اهل بيت عليهم السلام عنايت داشته است، مطالعه حاضر را مى توان استناديابىِ آراى مفيد نيز به شمار آورد. عنوان باب چهارم كتاب أوائل المقالات اين است: «وصف ما أجتبيته أنا من الاُصول نظرا و وفاقا لما جاءت به الآثار عن أئمّة الهدى من آل محمّد صلى الله عليه و آله و ذكر من وافق ذلك مذهبه من أصحاب المقالات» (همان، ص ۵۱) . ياد آور مى شود كه اين باب ، شامل گفتار هجدهم به بعد أوائل المقالات است .

2.فرضيه مشهورى در برخى آثار خاورپژوهانْ مطرح است كه نوبختيان ، در مباحث كلامى ، گرايشى اعتزالى داشته اند (ر . ك : مكتب ها و فرقه هاى اسلامى در سده هاى ميانه ، ص ۱۲۲ ؛ انديشه هاى كلامى شيخ مفيد، مكدرموت ، ص ۳۰). اميد است نوشتار حاضر ، به محك خوردن اين فرضيه نيز مدد رسانَد.

3.درباره شيوه گزارش مفيد بايد يادآور شد كه وى در اغلب موارد ـ طبعا به دليل رواج آرا و در دسترس بودن آثار متكلّمان آل نوبخت ـ ، ديدگاه مشخصى را به آنان نسبت مى دهد. در بحث گردآورى قرآن كريم ، ديدگاه آنان را به قرار مسموع گزارش كرده است (أوائل المقالات ، ص ۸۰ ، گفتار ۵۹). در باب احوال پيامبران و امامان ، پس از وفات مى گويد: «بلغنى عن بنى نوبخت خلاف فيه» (همان، ص ۷۲، گفتار ۴۹). در باب مسئله احكام ائمه نيز مى گويد كه براى نوبختيان در اين زمينه ، ديدگاهى كه به طور قطع به ايشان قابل انتساب باشد، نمى شناسد: «لم أر لبنى نوبخت رحمهم اللّه فيه ما أقطع على إضافته إليهم على يقين بغير ارتياب» (همان ، ص ۶۶ ، گفتار ۳۹). اين تنوّع تعابير در گزارش ها نشانه دقّت مفيد در نقل آراى نوبختيان است .

صفحه از 300