شرح الأخبار ـ منبع عاشوراپژوهی

قاضی نعمان، بخشی از جزء یازدهم، دوازدهم و سیزدهم از شانزده جزء شرح الأخبار را به مناقب و مقتل امام حسین(ع) اختصاص داده است.

منبع: دانشنامه امام حسین(ع)، ج ۱، ص ۶۶

ابو حنیفه نعمان بن محمّد تمیمی مغربی (م ۳۶۳ ق)، از قاضیان و عالمان کثیر التألیف دوره فاطمیان مصر است. وی از مقرّبان دربار فاطمی بوده و از این رو، به کتاب خانه های متعدّدی دسترس داشته است. او بیش از چهل تألیف بزرگ و کوچک دارد. کتاب بزرگ شرح الأخبار فی فضائل الأئمّة الأطهار، احادیث منقول او در باره شرح زندگی و مناقب ائمّه علیهم السلام است. اگرچه در اسماعیلی یا امامی بودن او اختلاف است، امّا این مسئله زیانی به آنچه نسبتا مبسوط در باره امام حسین(ع) نقل کرده، وارد نمی آورد.

قاضی نعمان، بخشی از جزء یازدهم، دوازدهم و سیزدهم از شانزده جزء شرح الأخبار را به مناقب و مقتل امام حسین(ع) اختصاص داده است. او گاه به سانِ محدّثان، متون را یک به یک و همراه با سند، هر چند اجمالی، نقل می کند و گاه مانند مورّخان، حاصل مجموع اطّلاعات خود را مطابق با سیر تاریخی و به صورت یک ماجرا ارائه می نماید.

او گاه از مؤلّفانی مانند زبیر بن بکار[۱]و ابو مخنف[۲]نام می برد، که نشان دهنده دسترس او به کتاب های ایشان و یا دست کم داشتن طریق به آنان است. وجود بیش از پنجاه روایت در باره شهادت امام حسین(ع) و وقایع پس از آن و نیز چهره علمی قاضی نعمان، کتاب او را به یکی از منابع قابل توجّه تاریخ کربلا تبدیل کرده است، هر چند بسیاری از وقایع ( مانند بیعت خواستن از امام(ع)، نامه کوفیان به امام(ع) و پاسخ های ایشان ) را گزارش نکرده و در آنچه نقل کرده است نیز اشتباهات آشکار یا تفاوت هایی در اخبار او (در مقایسه با دیگر نقل های تاریخی) به چشم می خورد.[۳]

[۱]. ر. ك: شرح الأخبار: ج ۳ ص ۱۶۳، ش ۱۰۹۰ وص ۱۶۴ ش۱۰۹۳ . زبير بن بكّار، از مورّخان پر تأليف سده سوم هجرى است . الموفّقيات و أنساب قريش، از تأليف هاى مشهور اويند .

[۲]. ر.ك: شرح الأخبار: ج ۳ ص ۱۶۵ ش ۱۰۹۴ .

[۳]. در باره تعداد اصحاب امام حسين عليه السلام، قاتل ايشان و نيز قطع كننده سر ايشان، ر . ك: شرح الأخبار: ج ۳ ص ۱۵۵ به بعد .