مناقب آل أبی طالب ـ منبع عاشوراپژوهی

این کتاب، زندگی نامه و مناقب امام حسین(ع) را نیز با تفصیلی متناسب با حجم کتاب خود، آورده و تعدادی از سخنان گهربار امام(ع) را هم نقل کرده است.

منبع: دانشنامه امام حسین(ع)، ج ۱، ص ۷۹

ابو جعفر رشید الدین محمّد بن علی بن شهرآشوب مازندرانی (م ۵۸۸ ق)، از عالمان بزرگ شیعه در قرن ششم است. او به فقه، کلام، کتاب شناسی، تفسیر، حدیث و تاریخ، آگاه بود و رجال شناسان، او را رجال شناسی ثقه و شاعری بلیغ خوانده اند.[۱]

او شاگرد بزرگانی مانند: امین الإسلام طَبْرِسی (مؤلّف مجمع البیان)، فتّال نیشابوری (مؤلّف روضة الواعظین) و عبد الجلیل رازی (مؤلّف نقض) بوده است. ابن شهرآشوب، نزد برخی مشایخ اهل سنّت نیز احادیث و دانش هایی را فرا گرفته است که احمد غزالی، زَمَخشَری، خطیب خوارزمی و عبد اللطیف بن ابی سعید بغدادی، از آن جمله اند.

ابن شهرآشوب در عمر صد ساله خود، توانست به همه کتب اصلی حدیث، تفسیر و تاریخ شیعه و اهل سنّت، طریق هایی متّصل بیابد و برای دفاع از کیان شیعه و اثبات فضایل اهل بیت علیهم السلام، احادیث و منقولات تاریخی فراوانی را گرد آورد.[۲]

او شاگردان بزرگی مانند: ابن ادریس حِلّی، ابن زُهره و ابن بِطْریق داشته است و از تألیفات متعدّد وی، تنها متشابه القرآن، معالم العلماء و المناقب، بر جای مانده اند.

به دلیل انکار برخی کژروان نسبت به فضایل امیر مؤمنان(ع)، ابن شهرآشوب، مناقب ایشان و همسر و فرزندان ایشان را با تکیه اصلی بر کتب اهل سنّت، گرد آورد و در آغاز کتاب خود نیز بخشی از مناقب پیامبر(ص) را گزارش کرد.

وی در این کتاب، زندگی نامه و مناقب امام حسین(ع) را نیز با تفصیلی متناسب با حجم کتاب خود، آورده و تعدادی از سخنان گهربار امام(ع) را هم نقل کرده است. هر چند ابن شهرآشوب به مکارم اخلاقی امام(ع) نیز اشاره کرده، امّا کتاب او، نگاه مناقبی دارد و حتّی گاه با عنایت به کرامت های زندگی امام حسین(ع) و وقایعِ پس از شهادت ایشان، رنگ و روی داستانی پیدا کرده است و شاید وجود برخی مطالب دیرباور کتاب، از همین ویژگی، سرچشمه گیرد؛ مطالبی که محدّث نوری، برخی از آنها را ضعیف خوانده؛ ولی موهوم ندانسته است.[۳]

در هر صورت، ابن شهرآشوب، گزارش های خود را گاه به شیوه محدّثان و با اشاره به برخی راویان حدیث می آورد و گاه به سبْک منابع تاریخی خود، همانند: الفتوح ابن اعثم و أنساب الأشراف بلاذری، گزارش ها را تلخیص، نقل به معنا و یا در هم کرده و حاصل آنها را نقل می کند. و از این رو، یافتن منبع کاملی برای همه منقولات مناقب آل أبی طالب، دشوار است.

[۱]. ر. ك: نقد الرجال: ص ۳۲۳ ش ۵۷۵، رياض العلماء: ج ۵ ص ۱۲۴، طبقات المفسّرين: ص ۹۶ ش ۱۱۰، لسان الميزان: ج ۵ ص ۳۱۰ .

[۲]. ابن شهرآشوب، خود در مقدّمه المناقب، براى آن كه حذف اسانيد روايات منقولش را توجيه كند و آنها را اعتبار ببخشد، همه طريق هاى متّصل خود را به يك يك كتاب هاى حديث و تاريخ و تفسير، به تفصيل، نام مى برد و در بسيارى جاها در آغاز گزارش، به منبع خود، تصريح مى كند (براى نمونه، ر. ك: المناقب، ابن شهرآشوب: ج ۳ ص ۳۳۱ ـ ۳۳۸) .

[۳]. ر .ك: لؤلؤ و مرجان: ص ۲۸۷ .