بود كه بيشتر از روزگار امام صادق عليه السلام تا سال هاى پايانى غيبت صغرا ، به نگارش در آمده بود. نمونه آن كه وى در چند جا از كتاب خود ، ديدگاه هاى فقهى يونس بن عبدالرحمن ، ۱ فضل بن شاذان ، ۲ ابن أبى عمير ۳ و برخى ديگر از ياران امامان عليهم السلام ۴ را بازگو كرده است. گاه حتّى نشانه هاى اختلاف ديدگاه دو فقيه بزرگ شيعه در آن روزگاران (يونس و فضل) نيز در اين گزارش ها به چشم مى خورد. ۵
امّا آنچه در اين ميان ، با نوشتار ما پيوند دارد ، آن است كه وى در كنار فقيهان امامى ، از نگاشته هاى برخى از فاسد المذهب ها نيز بهره گرفته و ديدگاه هاى فقهى آنان را ـ با آن كه با حلال و حرام شيعيان سر و كار داشته است ـ به عنوان حكمى فقهى در كنار احاديث امامان عليهم السلام ، گزارش كرده است. براى نمونه ، وى با واسطه حميد بن زياد ـ راوى بزرگ واقفى در نيمه دوم سده سوم كه در سال 310 ق در گذشته است ـ ، كتاب هاى حسن بن محمّد بن سماعة را روايت مى كند ۶ و چنان كه مى دانيم ،
1.. ر. ك : الكافى ، تحقيق : محمّد جواد الفقيه ،تصحيح : د.يوسف البقاعى ، بيروت : دار الأضواء ،اول ، ۱۴۱۳ ق ، ج ۵ ، ص ۵۶۷ (كه بسيار دراز دامن است) ، ج ۷ ، ص ۸۵ ، ۱۱۷ ، ۱۱۹ ، ۱۲۰ و ۱۲۲ . شايسته ياد كرد است كه همه پاورقى هاى الكافى در اين بخش(مكتب قم) از همين نسخه است.
2.. همان ، ج ۷ ، ص ۹۱ ، ۱۰۰ ، ۱۰۶ ، ۱۱۷ ، ۱۲۱ ، ۱۴۲ ، ۱۶۶ ، ۱۶۷ و... .
3.. همان ، ج ۷ ، ص ۲۷ ، ۲۴۸ (اين مورد اخير را با ص ۲۸۰ بسنجيد كه به روشنى نشان مى دهد آن سند ، طريقى به نگاشته اى از ابن ابى عمير بوده است) .
4.. ر. ك به : الشيخ الكلينى و كتابه الكافى ، ص ۲۳۴ (از برخى ديگر از ياران امامان عليهم السلام نيز نام مى برد كه ديدگاه هاى آنان در الكافى بازتاب يافته است).
5.. الكافى ، ج ۷ ، ص ۱۱۹ .
6.. گويا حُميد بن زياد ، اصلى ترين گزارشگر كتاب هاى ابن سماعة بوده است. آية اللّه خويى در معجم رجال الحديث ، پس از يادكرد استادان ابن سماعه ، در مقام يادكرد شاگردان وى مى نويسد : «روى عنه فى جميع هذه الموارد ، حميد بن زياد إلّا فى مورد واحد» (همان ، ج ۶ ، ص ۱۲۹) . نيز ر. ك : همان ، ص ۱۴۷ . چنان كه پيداست ، كلينى نيز تنها از طريق حميد ، كتاب هاى ابن سماعه را روايت كرده است .
