محتواى اين كتب ، افزون بر آن كه مطالعه اى گسترده در منابع روايى متقدّم و متأخّر را مى طلبد ، دقيق نخواهد بود .

ه . معرّفى جامع نويسان پيش از كلينى

1 . الجامع فى الفقه ، ثابت بن هرمز ابى المقدام ، از راويان زيدى مذهب ^۱ امام زين العابدين عليه السلام . ^۲ اين كتاب ، بر اساس موضوعات فقه تنظيم شده ^۳ و آن را از امام چهارم عليه السلام روايت كرده است . ^۴ رجال شناسان شيعه ، ثابت بن هرمز را مورد اعتماد ندانسته و او را مهمل و ضعيف معرفى كرده اند ؛ ^۵ امّا رجاليان اهل سنّت ، وى را توثيق كرده اند . ^۶
2 . الجامع فى سائر ابواب الحرام و الحلال ، ظريف بن ناصح كوفى ، از اصحاب امام باقر عليه السلام . ^۷ او در بغداد مى زيسته و تا پس از سال دويست هجرى ، در قيد حيات بوده است . ^۸ رجال شناسان ، او را ثقه و صدوق دانسته اند . ^۹ از ديگر آثار وى ، النوادر ، الديات و الحدود است كه نجاشى به چهار واسطه از آنها روايت مى كند . ^۱۰ آقابزرگ تهرانى ، از جمله آثار او ، «اصلى» را بر مى شمرد كه از اصول مورد اعتماد بوده و در جوامع حديثى و فقهى ، رواياتى از آن نقل گرديده است و آن گونه كه احتمال