(م حدود 275 ق) . ۱ وى از معاصران امام رضا ، امام جواد و امام هادى عليهم السلام ۲ و از راويان برجسته و موثّق اماميه است ۳ كه بنا بر قول مرحوم مجلسى اوّل ، در طبقه هفتم روات قرار مى گيرد . ۴ او از اهالى كوفه بوده كه براى نشر معارف اهل بيت عليهم السلام در اهواز ساكن شد و در اواخر عمر ، به قم آمد و در همان جا وفات يافت . ۵ ابن نديم در توصيف حسين بن سعيد مى نويسد :
أوسع أهل زمانها بالفقه و الآثار و المناقب و غير ذلك من علوم الشيعة . ۶
گفتنى است كه حسين بن سعيد ، كتاب هاى مورد بحث را با همراهى برادرش حسن نگاشته است . نجاشى ، اين كتب را كه از مصنّفات معتبر و مورد اعتماد شيعه بوده ، به چند طريق نقل مى كند . ۷ شيخ طوسى و نجاشى ، اين كتب را با اندكى اختلاف ، فهرست كرده اند كه در اين جا به فهرست نجاشى بسنده مى گردد : كتاب الوضوء ، كتاب الصلاة ، كتاب الزكاة ، كتاب الصوم ، كتاب الحج ، كتاب النكاح ، كتاب الطلاق ، كتاب العتق و التدبير و المكاتبة ، كتاب الأيمان و النذور ، كتاب التجارات
1.هدية العارفين ، ج ۱ ، ص ۳۳۱ . اتان كلبرگ و زركلى ، او را در سال سيصد هجرى ، زنده مى دانند (كتاب خانه ابن طاووس ، ص ۲۱۹؛ الاعلام ، ج ۴ ، ص ۱۰) ؛ امّا با توجّه به آن كه وى از راويان امام رضا عليه السلام بوده و بيشتر مصاحبتش با آن امام بوده است ، نظر اسماعيل پاشا ، صحيح تر به نظر مى آيد . برخى ديگر ، سال وفات او را بين ۲۲۰ تا ۲۳۰ هجرى مى دانند (ر .ك : «تحقيق درباره كتاب الكافى» ، نامه آستان قدس ، ش ۱۲ ، ص ۲۰) .
2.الفهرست ، طوسى ، ص ۱۱۲ .
3.رجال الطوسى ، ص ۳۵۵ .
4.الذريعة ، ج ۱۵ ، ص ۱۴۸ (در توصيف طبقات الرواة ، مرحوم محمّد تقى مجلسى) . امّا بر طبق محاسبه آية اللّه واعظ زداه خراسانى ، حسين بن سعيد از صغار طبقه ششم محسوب مى گردد (رك : «تحقيق درباره كتاب الكافى» ، نامه آستان قدس ، ش ۱۲ ، ص ۱۹) .
5.الفهرست ، طوسى ، ص ۱۱۲ ؛ لسان الميزان ، ج ۲ ، ص ۲۶۱ .
6.الفهرست ، ابن نديم ، ص ۲۷۷ .
7.رجال النجاشى ، ص ۵۸ .
