پاسدارى از تلاش كلينى

كتاب الكافى ، تأليف ابو جعفر محمّد بن يعقوب بن اسحاق كلينى، از ارزشمندترين كتاب هاى روايى شيعه است . اين كتاب ، از دير باز مورد توجّه و عنايت علما، محدّثان، دانشوران و نيز توده مردم شيعه قرار داشت. اين توجّه ، موجب شده است تا در پيرامون آن ، باورهايى در بين مردم ايجاد شود كه روز به روز موقعيت و جايگاه كتاب را در ذهن مردم مستحكم تر و پر رنگ تر كند. اين كتاب ، يكى از چهار كتاب معتبر در بين شيعه است .
همچنين عبارتى به اين مضمون در بين پاره اى از معتقدان به اين كتاب وجود دارد كه «الكافى ، كافٍ لشيعتنا». اين عبارت را پاره اى افراد تلاش كرده اند به حضرت حجّت عليه السلام منسوب كنند . مضمون اين عبارت ، نه با توجّه به محتواى كتاب الكافى مى تواند درست باشد ونه با مقام امامت سازگارى دارد؛ زيرا هيچ كتاب تأليفى به دست بشر نمى تواند از چنان دايره مفهومى برخوردار باشد كه بتواند همه نيازهاى يك جامعه را در بر بگيرد. تحوّلات روزافزون زندگى انسان ها و به وجود آمدن نيازهاى جديد و پيدايش انديشه هاى نو ، هرگز به يك كتاب اين اجازه را نمى دهد كه بتواند از عهده همه نيازها برآيد. از اين رو ، از ساحت يك معصوم به دور است سخنى بگويد كه امكان تحقّق نداشته باشد. در هر صورت ، چنين عبارتى در بين شيعيان پيدا شد و همين امر ، از سويى موجب اشتهار اعتبار فزون تر اين كتاب و از سوى ديگر باعث انتقاداتى گشت.
در كنار اين امور ، وجود باورى در بين اهل سنّت مبنى بر صحّت و درستى شش مجموعه روايى به عنوان «صحّاح ستّ» و نوعى رقابت مذهبى در بين پيروان مذاهب اسلامى كه كاملاً امرى طبيعى است، به اين انديشه در بين شيعيان كمك كرد كه در بين شيعه هم ، كتب اربعه چنين جايگاهى دارد . در حالى كه نه آن باور در بين اهل سنّت ، قابل دفاع است و نه اين باور در بين شيعيان مى تواند به مفهوم صحّت كامل محتواى همه كتب اربعه باشد.
در هر صورت ، كتاب الكافى ، در بين علماى شيعه ، جايگاه والايى را به خود اختصاص داد. اين كه عوامل اين اعتبار چه بوده است، خود نيازمند تحقيقى در خور است. اما به اجمال مى توان به چند نكته اشاره كرد:
1 . نويسنده بزرگوار و دانشور آن ، زحمت و تلاش بسيارى در راه تأليف اين كتاب كشيد و رنج فراوان براى گردآورى احاديث آن متحمّل شد. تأليف اين كتاب ، بنا به مشهور ، دست كم بيست سال طول كشيد. ^۱ و كلينى در اين مدت ، به شهرهاى فراوانى سفر كرد ^۲ و از اساتيد روايى بسيارى روايت شنيد، آنها را پيرايش كرد و به شكل دلنواز و دقيقى تنظيم كرد. اين تلاش و تنظيم دقيق ، موجب رويكرد مردم به كتاب گشت.
2 . قداست و خلوص نيّت كلينى ، موجب شد خداوند اجر تلاش و زحمات او را به اين شكل نشان بدهد. بديهى است كه تلاش مخلصانه ، همواره جاى خود را در دل مردم و توده ها باز مى كند. در حقيقت ، اين اعتبار و اشتهار ، نوعى لطف و پاداش الهى در برابر يك تلاش پاك و بدون ريا و تظاهر است .
3 . اين كتاب در شرايطى تأليف شده است كه اوضاع سياسى شيعيان ، بسيار نامساعد بود و از تشتّت و اختلاف فراوانى رنج مى برد. ^۳ اين اختلاف و پراكندگى ، زاييده غيبت طولانى امام عصر عليه السلام و فقدان مركزيت لازم در بين شيعيان بود. در اين روزگار ، كتاب جامع و منسجمى در بين شيعيان وجود نداشت كه بتواند به همه نيازهاى شيعيان پاسخ در خور بدهد. بديهى است كه در اين شرايط ، هر كتابى كه بتواند اين نياز را برآورده كند ، مورد استقبال قرار گيرد و كتاب الكافى در اين موقعيت توانست از اين موهبت برخوردار گردد.
4 . وجود جزوه هاى فراوان وپراكنده در شهرها و مناطق گوناگون و عدم دسترسى شيعيان به اين جزوه ها و در نتيجه احساس خلأ معرفتى در بين شيعيان ، زمينه لازم را در اختيار كلينى گذاشت تا با تأليف الكافى كه در واقع به نوعى همه آن جزوه ها را يك جا در اختيار آنان مى گذاشت ، آنان را قادر كند در برابر اهل سنّت كه به داشتن كتب منسجم ، بر شيعيان فخر مى فروختند، از خود دفاع كنند. بديهى است چنين كتابى از سوى شيعيان ، بسيار مورد استقبال قرار گيرد. در حقيقت ، اين كتاب ، راه را براى شيعيان باز كرد تا در باره مذهب خود ، به تأليف كتاب و خلق آثار جديد بپردازند و در بين ديگر مذاهب جاى پايى براى خود باز كنند.