به كار رفته، معيّن شده است. ۱
وى، گاهى اختصار را در صدر سند اعمال نموده و عبارت «بهذا الإسناد» را به كار برده است. مانند: عن الحسين بن محمّد، عن عبد اللّه بن عامر، عن على بن مهزيار، عن محمّد بن يحيى، عن حمّاد بن عثمان، قال: سمعت أبا عبد اللّه عليه السلام ... . ۲
در روايت بعدى، چون صدر سند، همسان روايت پيشين است، مى نويسد: و بهذا الإسناد، عن على بن مهزيار، عن ايّوب بن نوح، عن محمّد بن أبى حمزه، قال: قال أبو عبد اللّه عليه السلام ... . ۳
گفتنى است كه در همه موارد، تعبير «بهذا الإسناد» را نياورده ؛ امّا صدر سند را خلاصه كرده است. مانند: عدّة من أصحابنا، عن أحمد بن محمّد، عن عثمان بن عيسى، عن سماعة، عن أبى عبد اللّه عليه السلام ۴ و در روايت بعدى مى گويد: عثمان، عن سماعة، قال: سألت أبا عبد اللّه عليه السلام . ۵
بايد گفت كه كلينى، روش ثابت و يكسانى را در اختصار سند، دنبال نكرده است؛ لذا گاهى با تكيه به اسناد يكى از مشايخ حديث، سند را خلاصه مى كند: عن على بن ابراهيم، عن أبيه، و محمّد بن اسماعيل عن فضل بن شاذان، جميعا، عن ابن أبى عمير، عن معاوية بن عمّار، عن أبى عبد اللّه عليه السلام و چون زنجيره راويان روايت بعدى، همسان روايت پيشين است، مى نويسد: على بن إبراهيم، باسناده، قال... .
البته ممكن است به مواردى برخورد كنيم كه با وجود ناهمسانى راويان در حديث، باز همين شيوه به كار رفته باشد كه به نظر مى رسد چنين اختصارى، بى مورد باشد. مانند، عن محمّد بن يحيى، عن محمّد بن أحمد، بإسناد له، قال... . ۶ در حالى كه
1.ر.ك: رجال النجاشى، ص ۲۶۷ ؛ مجمع الرجال، ج ۶، ص ۷۴ .
2.الكافى، ج ۳، ص ۴۲۹، ح ۶ و ۷ .
3.همان جا .
4.همان، ج ۵ ، ص ۱۲۹، ح ۱ و ۲ .
5.همان، ج ۳، ص ۲۴۶، ح ۲ و ۳ .
