ج . گزارش اجمالى «التوحيد» شيخ صدوق

شيخ صدوق، كتاب التوحيد خويش را در 67 بابْ سامان داده است كه 583 روايت را دربر دارد. عنوان آغاز اين كتاب، «ثواب الموحّدين والعارفين» است كه مقدمّه زيبايى براى كتاب التوحيد، محسوب مى شود. پس از عنوان «توحيد و نفى تشبيه»، به تفسير سوره «توحيد» ، پرداخته و سپس عدم جسميت و عدم صورت را مطرح نموده است. موضوع «رؤيت» نيز در پى آن قرار گرفته است. «صفات ذات و صفات افعال»، مقدمه تفسير آياتى از قرآن است كه ظاهرى متشابه دارند.
شيخ صدوق، به تفسير آيات قرآنى كه برخى از صفات الهى را باز گفته اند، اهتمام فراوان دارد. او حتّى عنوان ابواب را نيز از آيات قرآن انتخاب كرده است. ابواب دوازده تا 27، به تفسير روايى آياتى پرداخته اند كه از منظر شيعى، مفهومى مخالف با فهم ظاهر گرايان اهل سنّت دارد.
در باب 28، روايات نفى كننده مكان، زمان، سكون، حركت و... گزارش شده اند. ابواب سى تا چهل، ارتباط كمترى با مباحث اصلى تر توحيد دارند. تفسير حروف معجم، تفسير حروف جمل و حروف اذان و اقامه، از اين گروه هستند.
ابواب معرفت و اثبات حدوث عالم، در اين مرحله جاى گرفته و برخى از صفات الهى، همانند اوّل و آخر، تفسير شده اند. مباحث مرتبط با عرش، در چهار باب تدوين شده و بحث بداء، مشيّت و اراده، استطاعت، ابتلا، سعادت و شقاوت، جبر و تفويض و قضا و قدر در ادامه آن آمده اند. مجموعه اين مباحث، در هفت باب مرتبط با هم، گزارش شده اند. در انتهاى كتاب التوحيد، پس از گزارش روايات مرتبط با حجّت الهى، دو گزارش مفصل از مناظرات امام رضا عليه السلام گزارش شده است كه نزديك به 35 صفحه از كتاب فعلى را دربر گرفته است.
شيخ صدوق، در پايان و در عنوان «نهى از كلام و جدل و مراء»، 35 حديث را گزارش كرده است.