و. مقايسه روايات

از مجموع 219 روايت موجود در نگاشته ثقة الاسلام كلينى، شيخ صدوق، 47 متن روايى آن را هرگز نقل نكرده است كه حدود 22 درصد از روايات كلينى را در بر مى گيرد. ^۱ سؤال بسيار مهم در اين باره ، علّت روى گردانى شيخ صدوق از گزارش تمامى روايات ثقة الاسلام كلينى است. 172 متن روايى، در هر دو كتاب، مشترك است.
دقّت در اسناد روايات مشابه، نشانگر آن است كه شيخ صدوق، بيشتر اين روايات را از كتاب هاى ديگر و از طرقى غير از طريق كلينى نقل كرده است. از مجموع 172 روايت نقل شده، تنها 21 روايت، از طريق كلينى گزارش شده است. شيخ صدوق، 151 روايت باقى مانده را از طريق ديگران، همچون پدر خويش و يا محمد بن حسن بن وليد و ديگران نقل مى كند. بنا بر اين ، تنها 12 درصد روايات مشترك در كتاب التوحيد صدوق، از طريق كلينى نقل شده است.
بيشتر اين متون، از طريق على بن احمد بن محمّد بن عمران دقاق و گاه از طريق محمّد بن محمّد بن عصام كلينى، از كلينى نقل شده است. ^۲ خلاصه سخن آن كه:
ـ «كتاب التوحيد» الكافى، 219 روايت دارد.
ـ 47 متن روايى آن، در التوحيد صدوق نقل نشده است (نه در ابواب هم عنوان و نه در ابواب ديگر).
ـ 21 روايت، از طريق كلينى نقل شده است.
ـ 151 روايت مشترك، در كتاب التوحيد، با سندى نقل شده اند كه كلينى در آن قرار ندارد.