الف . فضاى سياسى عصر كلينى

حكومت عبّاسيان از ميانه قرن سوم هجرى ، در اثر عوامل متعدّدى، اقتدار گذشته خود را به كلّى از دست داده و رو به ضعف و افول نهاده بود. پيدايش مجموعه اى از اميرنشين هاى مستقل ، كه گاه هر يك از آنها چندين برابرِ مناطق تحت سيطره خليفه عبّاسى وسعت داشت، در كنار دخالت هاى مستقيم و غير مستقيم اين اميران ، در نصب و عزل خليفه، جز نمادى تشريفاتى از شخص خليفه ، باقى نگذاشته بود. پيدايش دستگاه هاى خلافت رقيب ، مانند: فاطميان در مصر ، و شورش هاى گسترده اى مانند: ماجراى قرمطيان و بردگان موسوم به اصحاب زنج ، نيز بر شدّت بحران سياسى نهاد خلافت مى افزود . ^۱
شيعيان در اين فضاى غير متمركز ، از فشار استبداد دستگاه حاكم، احساس رهايى نمودند و به جريان تأسيس پايه هاى نظرى تشيّع، سرعت بخشيدند. بدين ترتيب ، در فاصله اى كوتاه ، مدارس شيعىِ قابل توجّهى در مناطق مختلف جهان اسلام ، از بغداد تا خراسان و قم پديد آمد و كتاب هاى تفسير و رجال و حديث و ... به نگارش درآمد.