ج . دوره تدوين متون

قرن سوم ، بويژه در حوزه حديث نگارى، دوره اوج تدوين متون است. پس از تدوين موطّأ در نيمه دوم قرن دوم هجرى ، به عنوان نخستين جامع حديثى اهل سنّت، از آغاز قرن سوم هجرى ، شاهد پيدايش مجموعه وسيعى از جوامع حديثى ، چون : مصنّف ها ، مسانيد و سنن هستيم كه با ظهور مسند احمد ، سپس صحيح البخارى و صحيح مسلم و سنن الترمذى ، به نقطه اوج خود رسيد . در ادامه ، سه سنن مهمّ ديگر از مجموعه موسوم به صحاح شش گانه ، در دهه هاى پايانى همين قرن نيز عرضه مى شوند.
تدوين نخستين تفاسير روايى جامع ^۱ نيز ، با اين قرن در ارتباط است. تدوين هاى متنوّع ديگرى در حوزه كلام ، ^۲ فلسفه ، ^۳ تاريخ ، ^۴ و فقه ^۵ و... نيز در اين قرنْ صورت گرفته است. اين ، در حالى است كه شيعيان در حوزه حديث ، تا قبل از الكافى، افزون بر بخشى از اصول چهارصدگانه ـ كه نوعى نوشته هاى ابتدايى نزديك به صحيفه هاى اهل سنّت در قرن اوّل بوده و فاقد نظم و منطق متداول در گونه هاى مختلف تدوين حديثى است ـ ، ^۶ مجموعه محدودى از تدوين هاى حديثى را در اختيار داشتند كه قابل مقايسه با جوامع حديثى اهل سنّت در آن زمان نبودند .