تأثيرپذيرى دانشوران از تبويب «الكافى»
الكافى ، نه تنها از نظرگاه محتوا بر انديشه فقهى، اخلاقى، كلامى و دينى شيعه ، اثر نهاده است ، بلكه تبويب و عنوان هاى ابواب آن نيز در دوره هايى از تاريخ حديث شيعه از سوى برخى دانشوران و حديث پژوهان ، به كار گرفته شده و آنان دست كم ، چينش بخشى از كتاب خود يا نام گذارى شمار قابل توجّهى از ابواب آن را با نگاه به الكافى و الگوبردارى از آنْ سامان داده اند. البته ناگفته پيداست كه اين الگوبردارى ، در همه جا به يك اندازه نيست.
از آن جا كه الكافى يك جامع حديثى به شمار مى آيد ، قاعدتا بيشترين بهره گيرى از تبويب آن را بايد در جوامع حديثى شيعه پى جُست. چنان كه مى دانيم در روزگار صفويه ، دست كم سه جامع حديثى فراهم آمد: يكى الوافى كه جامع كتاب هاى چهارگانه است و بحار الأنوار كه مانند الكافى ، احاديث كلامى و اخلاقى و روايات مربوط به تاريخ و ديگر موضوعات را نيز در كنار احاديث احكام گزارش كرده است و وسائل الشيعة كه البته تنها يك جامع فقهى است. ما در اين جا نگاهى گذرا به اندازه و چگونگى بهره گيرى هر يك از اين كتاب ها از تبويب الكافى مى افكنيم.
الف . فيض كاشانى (م 1091ق)
فيض كه الوافى را بر پايه كتاب هاى چهارگانه شيعه سامان داده ، چينش بخش مهمى از الوافى را بر پايه چينش الكافى بنا نهاده است . كتاب هاى الوافى در آغاز اين چنين اند: «كتاب العقل و العلم و التوحيد» ، «كتاب الحجّة»، «كتاب الإيمان و الكفر» . وى پس از اين كتاب به گستره كتاب هاى فقهى درآمده ، بى درنگ «كتاب الطهارة و التزيّن» را گشوده است.
سپس «كتاب الصلاة و الدعاء و القرآن» را چونان يك كتاب يكپارچه ، به شمار آورده است. پس از آن «كتاب الزكاة و الخمس و المبرّات» و به همين ترتيب ، تا پايان كتاب هاى فقهى پيش رفته است ـ البته با ترتيبى كه با چينش مشهور كتاب هاى فقهى تا اندازه اى متفاوت است ـ . پس از كتاب هاى فقهى ، در يك مجلّد به «كتاب الروضة» پرداخته است.
از آن جا كه كتاب فيض در بردارنده همه احاديث كتاب هاى چهارگانه است ، طبيعى است كه وى پيش از كتاب هاى فقهى ، از كتاب هاى مربوط به اعتقادات و اخلاق سخن بگويد. بنا بر اين ، نمى توان اين نكته را يك همانندى غير منتظره با الكافى به شمار آورد ؛ ولى از اين كه بگذريم ، چينش كلّى كتاب ها و ابواب الوافى ، از يك سو همانندى ها و از سوى ديگر ، تفاوت هايى با الكافى دارد كه در اين جا به بررسى گذراى هر يك از اين دو بخش مى پردازيم:
