7 . ميانه روى در عبادت
يكى از ابواب كتاب الإيمان و الكفر كه از نگاه اين بنده ، بسيار مهم و در موضوع خود ، كليدى است «باب الاقتصاد فى العبادة» است. در اين باب ، سخن از ميانه روى در عبادت است و اين كه انسان نبايد چنان فراوان عبادت كند كه پس از اندكى ، از آن خسته، درمانده و گريزان شود ؛ بلكه بايد در راه عبادت ، هميشه آهسته و پيوسته گام بردارد. گنجاندن اين باب در كتابى كه قرار بود براى رهروِ راه علم دين ، برنامه اى عملى باشد ، در آن روزگار ، بسيار ستودنى و مهم مى نمود ؛ چه در آن زمان ، صوفيان مدّعى عبادت ، فراوان بودند كه در كنار رياضت ها و سختى هاى غير شرعى ، به گونه اى افراط آميز ، به نماز و روزه و ديگر عبادات مى پرداختند و آن را مايه نزديكى بيشتر به خداوند مى شمردند. ۱ اين باب ، به رهروِ دين مى آموزد كه اسلام ، آيين ميانه روى و اعتدال است و ميانه روى را در هر كارى حتّى عبادت ، نيكو مى شمرد.
1.رياضت ، از اركان آموزه هاى صوفيان به شمار مى آيد كه در گونه ها و حالات مختلف بدان مى پردازند . در رى آن روزگار نيز خانقاه هاى صوفيان ، پر رونق بوده (تاريخ خانقاه در ايران، ص ۲۴۴) و برخى از صوفيان بزرگ ، مانند يحيى بن معاذ رازى (زنده در ۲۵۸ ق)، يوسف بن حسين رازى (م ۳۰۳ ق)، عبداللّه بن محمّد خرّاز (م پيش از ۳۱۰ ق) در روزگار كلينى يا نزديك به آن ، در اين شهر مى زيسته اند (طبقات الصوفية، ص ۱۰۱، ۲۶۷ و ۳۹۶) . رياضت هاى صوفيان در بسيارى از مواقع ، از حدّ معمول نيز فراتر مى رفته و سر از تن آزارى در مى آورده است ؛ آن گونه كه در احوال حلّاج نوشته اند: «يك سال در آفتاب گرم ، برابر كعبه بايستاد برهنه تا روغن از اعضاى او بر آن سنگ مى رفت و پوست او باز شد و از آن جا نجنبيد» (تذكرة الأولياء، ص ۵۸۷) .
