نگاهى به تبويب فروع «الكافى»

فروع الكافى ، دومين بخش مشهور از كتاب الكافى است كه به بيان احاديث فقهى مى پردازد. ما در اين جا براى آشنايى با تبويب اين بخش، در ضمن چند بند ، به تبيين چينش و عناوين ابواب فروع الكافى مى پردازيم.
كلينى ، فروع الكافى را ـ كه پنج مجلّد از مجلّدات كل الكافى را بر پايه چاپ مورد استفاده ما در بر مى گيرد ـ به يادكرد احاديث فقهى ، اختصاص داده است. با درنگ در روند چينش كتاب هاى الكافى در مى يابيم كه وى نخست كتاب هايى را كه به وظايف فردىِ مسلمان مربوط مى شود ، آورده است: كتاب الطهارة، كتاب الحيض، كتاب الجنائز، كتاب الصلاة و... سپس به كتاب هايى كه جنبه اجتماعى آنها اندكى بيشتر بوده ، مانند : كتاب الحجّ، كتاب الجهاد، كتاب النكاح، كتاب الطلاق و... پرداخته است .
چند سده پس از وى ، دانشوران شيعه ، فقه را از يك زاويه ، به دو بخشِ : عبادات و معاملات تقسيم كرده اند. چينش كتاب هاى فروع ، گرچه دقيقا برپايه اين بخش بندى نيست ، امّا تا اندازه اى بدان نزديك است. به نظر مى آيد چنين روندى (از عبادات فردى به سوى معاملات) نخست از سوى برخى ياران بزرگ اهل بيت عليهم السلام بنيان گذارى شد. نجاشى ، هنگام يادكرد برخى از كتاب هاى سى گانه صفوان بن يحيى ، نخست از كتاب هايى همچون : كتاب الوضوء و كتاب الصلاة نام مى بَرَد و در رديف هاى بعد ، از كتاب هايى چون : كتاب الفرائض، كتاب الشراء و البيع و كتاب العتق و التدبير . ^۱
نزديك به همين روند را در كتاب هاى حسين بن سعيد ^۲ و على بن مهزيار ^۳ ـ كه آنها نيز كتاب هاى مهمى داشته اند ـ ، مى توان ديد. دانستنى است كه كتاب هايى مانند كتاب هاى حسين بن سعيد و على بن مهزيار ، از كتاب هاى شناخته شده در سده هاى سوم تا پنجم هجرى بوده و بسيارى از فقيهان براى استنباط احكام ، بدانها مراجعه مى كرده اند . ^۴ از اين رو ، گزافه نيست اگر بگوييم روند كلّى و چينش كتاب هاى فروع الكافى تا اندازه اى از اين كتاب ها ، اثر پذيرفته است.