مقايسه اى كوتاه ميان تبويب فروع «الكافى» و «تهذيب الأحكام»
از نظر زمانى ، تهذيب الأحكام ، سومين كتاب از كتاب هاى چهارگانه است و ارزش و اهميت آن بر آشنايان به حديث و فقه ، پوشيده نيست. اين كتاب ، شرحى است استدلالى بر المقنعة شيخ مفيد رحمه الله كه به خامه دانشور بزرگ شيعه، شيخ طوسى رحمه اللهنگاشته شد. ما در اين جا به چگونگى تبويب اين كتاب بزرگ ، نگاهى گذرا مى افكنيم و مقايسه اى ميان آن با تبويب فروع الكافى به دست مى دهيم. روشن است كه در اين جا نيز تنها به برخى از نكته هاى شايان توجّه ، اشاره مى كنيم و از مقايسه تفصيلى در مى گذريم.
1 . پرداختن به موضوعات فرعىِ غير فقهى
نخستين نكته اى كه از مقايسه كلّى ميان اين دو كتاب به دست مى آيد ، آن است كه فروع الكافى از نظر جامعيت و پرداختن به موضوعات فرعىِ غير فقهى اى كه با موضوعات اصلىِ فقهى ، ارتباطى دارند، نسبت به تهذيب الأحكام ، شمول و فراگيرى بيشترى دارد. براى نمونه ، در تهذيب الأحكام ، موضوعاتى چون : علل مرگ و ثواب بيمارى ، سؤال در قبر، حالات ارواح مؤمنان در برزخ، سرنوشت كودكان مشركان و... چونان موضوعى مستقل بررسى نشده اند ، حال آن كه كلينى ، اين موضوعات و همچنين موضوعات بسيارى را كه برخى حتّى ارتباط غير مستقيم نيز با حلال و حرام ندارند ، در الكافى ، مطرح ساخته است. ۱
علّت اين نكته را بايد در فلسفه پيدايش تهذيب الأحكام دنبال كرد. مى دانيم كه شيخ طوسى ، بنا به تصريح خود در ديباچه تهذيب الأحكام ، به دنبال پرداختن به موضوعات كلامى مطرح شده در المقنعة (مانند : توحيد و نبوّت و امامت و...) نبوده و تنها شرح بخش فقهى المقنعة را با رويكرد حلّ تعارض احاديث ، دنبال مى كرده است. ۲
از اين رو ، كاملاً طبيعى است كه به موضوعات غيرفقهى بويژه اگر با حلال و حرام ارتباط نيابند يا در زمره يكى از احكام پنج گانه هم نباشند، چندان نپرداخته باشد. صرف نظر از اين نكته ، ترتيب كتاب هاى فروع الكافى و تهذيب الأحكام نيز با يكديگر تفاوت هايى دارد كه در دنباله سخن ، به مهم ترين اين تفاوت ها مى پردازيم.
1.ر . ك : همان ، ج ۳، ص ۱۱۹، ۱۲۱، ۲۳۸، ۲۴۵ و ۲۴۷ .
2.تهذيب الأحكام، ج ۱، ص ۳.
