شاگردان امام هفتم ، امتيازات برجسته اى دارد و از جهت تاريخى ، به طور خاص ، بيشتر به دوره امام صادق عليه السلام نزديك است . ^۱ آية اللّه شهيد مطهّرى ، محقّق معاصر ايرانى ، در طبقه صحابه امام ششم در پايان نيمه دوم قرن دوم هجرى ، به اشخاصى چون هشام بن حكم، هشام بن سليم، عمران بن اَعيَن، مفضّل بن عمر ، ^۲ قيس بن ميسر و ابوجعفر اَحوَل ـ كه در ميان شيعيان به «مؤمن طاق» مشهور است ـ ، اشاره مى كند. همه اين افراد در مقابل ديگر فِرق اسلامى ، بويژه معتزليان ، همفكر با يكديگر و طرفدار هم بودند. برخى از اين مباحثات ، با سه امامى كه پيش تر از آنها ياد كرديم، صورت گرفته است. اغلب مشكل است كه تشخيص داده شود حديث مورد بحث ، محصول كدام يك از اين گفتگوها و ملاقات ها بوده است.
اكنون برمى گرديم به محتوا و مضمون احاديث انتخابىِ خودمان كه واقعا شرحى بر عقل و كاركردهاى متنوّع آن در پرتو قرآن است ^۳ و همچنين ، گفتارهايى از امامان پيشين درباره عقل را نيز شامل مى شود. امام كاظم عليه السلام در اين حديث فرموده است :
يا هشام! إنّ للّه على النّاس حجّتين : حجّة ظاهرة وحجّة باطنة . فأمّا الظاهرة فالرّسل والأنبياء والأئمّة عليهم السلام ، وأما الباطنة فالعقول .
امام عليه السلام در اين حديث ، از دو برهان و ره نما براى هدايت انسان ، صحبت مى كند. نوع اوّل ، ره نماى آشكار يا حجّت ظاهر كه توسّط پيامبر صلى الله عليه و آله و امامان عليهم السلام بيان شده است. نوع دوم ، راه نماى پنهان يا حجّت باطنى است كه قوّه عقل و فهم ، بدان اشارت دارد ^۴ . بخش باقى مانده از اين حديث ، به طور كامل ، به بيان آموزه هاى اخلاقى ،