آن را موضوعى عمومى و مربوط به دانش ها و امور مختلف گرفته، نه گروه يا رشته اى خاص، و در رأس قرن دوم، در ميان فقهاى اماميه ، على بن موسى الرضا عليه السلام را معرّفى كرده و در قرن سوم ، كلينى را. ۱
ابن اثير عزّ الدين نيز همراه با ذكر فوت كلينى در حوادث سال 328 ق ، او را از «أئمّة الإمامية و علمائهم» شمرده است. ۲
برادرش مجد الدين، صاحب كتاب نهايه در لغت نيز علاوه بر آن كه او را «مجدّد» شيعه در سده سوم شمرده ، در وصف او نوشته است:
أبوجعفر محمّد بن يعقوب الرازى الإمام على مذهب أهل البيت عليهم السلام ، عالم فى مذهبهم ، كبير ، فاضل ، عندهم مشهور . ۳
اجتهادهاى كلينى در نگاهى كلّى
چنان كه اشاره شد ، ملاحظه الكافى از نظر شكل و محتوا ، به خوبى گوياى فقاهت و مراتب بالاى اجتهاد مرحوم كلينى است. با اين حال ، كلينى كه به انگيزه ارائه «مرجعى براى شناخت دين» ، «متنى براى عمل» و «انجام تكاليف دينى» بوده و عمده تلاش خود را در اين باره ، معطوف به گزينش روايات مورد اعتماد و چينش گويا و آسان آن
1.روضات الجنّات، ج۶، ص ۱۱۰ (به نقل از شرح مصابيح بغوى، طيبى) .
2.الكامل فى التاريخ، ج۸ ، ص ۳۶۴. عبارت اين است: «و فيها توفّى محمّد بن يعقوب، و قتل محمّد بن على أبوجعفر الكلينى، و هو من أئمّة الإمامية و علمائهم» . به احتمال ، جمله «و قتل محمّد بن على» ، به اشتباه در اين ميان قرار گرفته است. احتمالاً جمله مربوط به قتل محمد بن على شلمغانى است كه او نيز كنيه اش ابوجعفر بوده و ابن اثير در حوادث سال ۳۲۲ به شرح آن پرداخته است. علّامه تسترى آن را «قيل» نقل كرده و نوشته است: «قيل: محمّد بن على» (قاموس الرجال، ج ۹، ص ۶۶۱). و اين، درست تر به نظر مى رسد. در اين صورت، بايد گفت جايى براى اين احتمال ابن اثير، وجود ندارد.
3.روضات الجنات، ج۶، ص ۱۰۹ (به نقل از : جامع الاُصول ، ابن اثير) . مرحوم حسين على محفوظ ، در مقدّمه اى كه بر چاپ معروف الكافى نوشته ، به اشتباه اين مطلب را نيز به «ابن اثير» صاحب تاريخ نسبت داده است، در حالى كه اينان ، دو نفرند و در واقع سه برادرند، هر چند سوّمى به شهرت آن دو نيست (ر. ك: الكنى والألقاب، ج ۱، ص ۱۹۸ و ۱۹۹).
