و جامعيت اثر ، ساخته و گويا ـ چنان كه برخى عالمان يادآور شده اند ـ طول كشيدن نگارش آن به بيست سال نيز ناشى از همين تأمّل ، احتياط و اهتمام به ارائه محتوايى مورد اعتماد بوده، ^۱ در موارد متعددى از اين كتاب شريف، پس از نقل يك يا چند روايت ، به اظهارنظر درباره آن پرداخته است. در مواردى نيز رشته سخن را به عالمان و محدّثانى ديگر سپرده و گفته آنان را بازگو كرده است .
آن چه خود گفته يا سياق سخن نشان مى دهد كه گفته اوست ، نزديك به شصت مورد است . اينها نيز از نظر حجم و قالب و محتوا ، يكسان نيستند. بخشى در حد يك جمله و به انگيزه بيان معناى روايت است. برخى به عنوان برداشت و اجتهاد كلى و يا در مقام جمع ميان روايات است. برخى نيز بدون استناد به روايت يا رواياتى خاص ، مستقيماً بيان كننده نظر وى است .
آنچه در مواليد و وفيات حضرات معصومان عليهم السلام گفته ، از اين دست است. چه اين كه اجتهادات و بيانات كلينى ، اختصاص به مسائل فقهى ندارد و در مباحث ديگر نيز به چشم مى خورد. علاوه بر اندازه ياد شده، موارد متعددى نيز وجود دارد كه يك واژه در روايت ، به سياق كتاب هاى لغت، معنا شده است. اينها را نيز مى توان در رديف اظهارنظرهاى وى شمرد، هر چند دليل استوارى بر آن نيست. از ميان موارد ياد شده ، برخى به صراحت و به روشنى ، سخن و اجتهاد كلينى است و برخى ظاهر آن نشان مى دهد و برخى نيز به احتمال چنين است.
از سوى ديگر ، بيانات كلينى ، برخى جزئى و برخى اساسى و مهم و نشان دهنده نوع رويكرد وى در مسائل مورد اختلاف است . دسته اوّل ، بيشتر است و دسته دوم ،