مهم تر. نقل قول هاى وى از ديگران و عمدتاً از يونس بن عبدالرحمن و فضل بن شاذان كم نيست، امّا از چارچوب اين نوشته بيرون است و شايسته است جداگانه مورد توجّه و تأمل قرار گيرد كه خاستگاه ذكر آن چيست و درجه حجّيت آن چه اندازه است و فقها چه رفتارى با اين منقولات كلينى داشته اند؟
ادراج در روايات
بحث كلى تر و مهم ترى كه در شناخت متن روايات ، بسى اهميت دارد و امرى كاملاً تخصّصى و اجتهادى است و از حوصله يك مقاله نيز بيرون است ، مسئله «ادراج» در روايات ، از جمله كتاب شريف الكافى است . افزودن به متن حديث را ادراج و چنين روايتى را حديث مدرّج مى گويند . يك شاهد گوياى آن ، رواياتى است كه «راوى» و «مروىّ عنه» و نيز مضمون آنها يكى است و پيداست نمى تواند دو بار صادر شده باشد . اختلاف موجود ، يا ناشى از مسئله نقل به معناست و يا افزوده اجتهادى راوى . اين كه در الكافى ، از سوى كلينى و يا مشايخ و راويان پيش از وى ، مسئله ادراج وجود دارد يا نه و اندازه و موارد آن كجاست ، نيازمند دقّت فراوان و مقايسه هاى زياد و بيرون از موضوع اين نوشته است .
آنچه محور اصلى اين مقاله است ، گزارشى مدوّن از اجتهادها و بيانات آشكار و قابل توجّهى است كه حاوى نگاه كلينى و يا نكته اى هر چند جزئى باشد. اين اجتهادات را مى توان در چند بخش ارائه كرد.
الف . ديدگاه هاى كلامى
كلينى در اصول الكافى، در چهار جا به مباحث كلامى پرداخته است. يكى در شرح جمله اى از امير المؤمنين عليه السلام ؛ ديگرى به مناسبت روايات ماهيت اراده حق تعالى كه فرق هاى صفت ذات و صفت فعل را گفته است. سوم در تفسير و تبيين معناى «صمد» و چهارم به مناسبت خطبه معروف حضرت امير عليه السلام در باب توحيد كه در ذيل به تفصيل مى آيد .
