1. معرفت خداوند

ثقة الاسلام كلينى ، در بابى با عنوان اين كه خداوند جز به وسيله خود شناخته نمى شود، سه روايت آورده است. در روايت نخست، حضرت صادق عليه السلام به نقل از امير المؤمنين عليه السلام آورده است :
اعرفوا اللّه باللّه و الرسول بالرسالة و أولى الأمر بالأمر بالمعروف و العدل و الاحسان ؛
خدا را با خدا ، و پيامبر را با پيامبرى ، و اولى الامر را با امر به معروف و عدالت و احسان بشناسيد .
وى پس از نقل اين روايت در مقام بيان معناى «اعرفوا اللّه باللّه » نوشته است:
يعنى خداوند ، اشخاص ، انوار ، جواهر و اعيان را آفريد. اعيان ، عبارت است از بدن ها، و جواهر ، عبارت از ارواح است. و خداوند عز و جلنه مانند جسمى است و نه روحى ، و كسى در آفرينش روحِ حسّاس و درّاك، دستور و سببيّتى ندارد. خداوند ، به تنهايى آفريننده روح ها و جسم هاست. وقتى شخص ، دو مشابهت را از او نفى كرد، يكى شباهت با ابدان و ديگرى شباهت با روح ها، در واقع خدا را با خداوند شناخته است و وقتى او را به روح يا بدن يا نور تشبيه كند، خدا را با خدا نشناخته است . ^۱
وى اين گونه، از سه جمله ياد شده، فراز نخست روايت را نيازمند شرح مى بيند تا نشان دهد كه چگونه مى توان خدا را با خدا شناخت. مقايسه ميان اين گفته و سخن شيخ صدوق ، نشان از دقّت و قوّت سخن كلينى و نزديكى آن به سخنان حضرات معصومان عليهم السلام دارد . بويژه دو روايتى كه خود صدوق از اميرالمؤمنين عليه السلام نقل كرده و حضرت در يكى از آن دو تأكيد مى ورزد كه خدا را به واسطه محمّد صلى الله عليه و آله نشناختم ، بلكه محمّد صلى الله عليه و آله را به واسطه خداى عز و جل شناختم ؛ وقتى او را آفريده و در او حدود طولى و