اجتهادات و بيانات ثقة الإسلام كليني - صفحه 284

زنده است؟ ابان گفت: مادرت سهمى ندارد. حضرت صادق عليه السلام فرمود: سبحان اللّه ! به او ، يك ششم پرداخت كن. ۱
كلينى وقتى اين روايات را نقل مى كند و ظاهراً آنها را مخالف قاعده باب ارث مى داند كه جدّ در طبقه برادر قرار دارد و همانند او ارث مى برد نه پدر و مادر، خاطر نشان مى كند كه اين احاديث ، نقل شده است و نيز رواياتى صحيح اند ، امّا اجماع شيعه اين است كه جايگاه جدّ ، جايگاه برادر پدرى است و همسان او ارث مى برد. در اين صورت ، اين روايات مى تواند روايات ويژه اى باشد.
كلينى گويا ديده است ظاهر اين روايات ، وجوب پرداخت يك ششم به جدّ و جدّه با وجود پدر و مادر است و اين با نصوص ديگر و اجماع شيعه ، سازگار نيست . لذا آنها را اخبار «خاصه اى» مى شمارد كه طبعاً بايد به تأويل آنها پرداخت يا كنارى گذاشت. چنان كه در ادامه افزوده است: «برخى اصحابمان براى من روايت كردند كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ، با وجود پدر، يك ششم به جدّ داد و با وجود فرزند نداد» .
سپس تأكيد مى كند كه اين نيز به رغم سازگارى بخش دوم آن با ادلّه ديگر ، با اجماع شيعه سازگار نيست كه برادر و جدّ را در يك طبقه مى داند نه با پدر. سپس به تفصيل ، به بازگويى سخن يونس بن عبد الرحمان و نيز فضل بن شاذان درباره جايگاه جدّ و برادر و فروض مختلف مسئله مى پردازد و نزديك به سه صفحه و نيم كتاب را به آن اختصاص مى دهد. ۲
اما فقهاى ديگر ، اين دسته روايت را كه به «اخبار طعمه» شهرت يافته ، به قراين روشنى كه در خود آنها وجود دارد ، حمل بر استحباب كرده و نه اين كه جدّ ، بابت سهم ارث ، چيزى ببرد. تعبير روايات نيز اين است كه پيامبر خدا صلى الله عليه و آله ، جدّ و جدّه را يك ششم ، «اطعام» كرد. در يك مورد نيز حضرت باقر عليه السلام تصريح كرده كه پيامبر صلى الله عليه و آله

1.همان، ج۷، ص ۱۱۴.

2.همان، ص ۱۱۵ ـ ۱۱۸ .

صفحه از 308