12. نقل قول غيرمستقيم شيخ صدوق از كلينى

از عبارت صدوق در مشيخه كه پيش تر ذكر شد، كاملاً مشخّص است كه وى خود را شاگرد شاگردان كلينى معرفى مى كند و لا اقل در كتاب من لا يحضره الفقيه ، روايات كلينى را بدون واسطه از او نقل نمى نمايد.
از سوى ديگر ، بررسى كامل آثار صدوق نشان مى دهد كه وى در ديگر كتب خود نيز (علاوه بر كتاب من لا يحضره الفقيه) هيچ گاه بدون واسطه از كلينى نقل نكرده است. ميان شيخ صدوق و مرحوم كلينى در تمام اين منقولات ، تنها يك طبقه واسطه وجود دارد، گرچه بعضا يك روايت ، از طريق چند واسطه نقل شده است. براى نمونه و در يك مورد خاص ، شيخ صدوق، روايت نادر و جامع كتاب الكافى در وصف امام معصوم را از طريق پنج تن از اساتيد خود ، از كلينى روايت مى كند. ^۱

13. استقصاى واسطه ها ميان شيخ صدوق و كلينى

شيخ صدوق در مشيخه كتاب من لا يحضره الفقيه، سه تن را به طور مشخّص، به عنوان واسطه هاى ميان خود و كلينى معرفى مى كند. ^۲ اين سه تن، عبارت اند از: محمّد بن محمّد بن عصام كلينى، على بن احمد بن موسى، محمّد بن احمد سِنانى.
امّا با مراجعه به مجموع روايات صدوق از كلينى در مى يابيم كه واسطه ها ميان اين دو شيخ، منحصر به اين سه نفر نيستند؛ بلكه مجموع نام هايى كه به عنوان واسطه هاى ميان كلينى و صدوق، در آثار صدوق آمده اند، به اين قرارند :
1 . محمّد بن محمّد بن عصام كلينى؛ 2 . على بن احمد بن موسى؛ 3 . على بن احمد بن محمّد بن عمران دقّاق ؛ 4 . على بن احمد ؛ 5 . محمّد بن احمد سنانى ؛ 6 . محمّد بن على ماجيلويه ؛ 7 . على بن عبد اللّه ورّاق ؛ 8 . محمّد بن موسى بن متوكّل ؛ 9 . ابو