رابطه علمي شيخ صدوق و مرحوم كليني - صفحه 249

و واسطه خود را با وى، دو تن در كنار هم ـ يعنى ابن قولويه و ابن بابويه ـ بر مى شمرد. اين روايت با تصحيفاتى، در الكافى نقل شده است. سند شيخ مفيد، چنين است:
أخبرنى أبو القاسم جعفر بن محمّد بن قولويه و أبو جعفر محمّد بن على بن الحسين بن بابويه جميعا، عن محمّد بن يعقوب الكلينى، عن... . ۱
ممكن است گفته شود در اين سند ، قبل از نام شيخ صدوق، واژه «عن» بوده كه به «واو» تصحيف شده است. جواب، اين است كه آمدن كلمه «جميعا» بعد از نام صدوق، اين احتمال را منتفى مى سازد.
همچنين ممكن است گفته شود روايت مفيد از صدوق ، بعيد است . جواب اين اشكال هم اين است كه شواهدى نيز بر ردّ اين استبعاد وجود دارد، از جمله آن كه شيخ حسن بن سليمان حلّى در مختصر بصائر الدرجات ، سه روايت از الكافى در باب خلقتِ نخستين نقل كرده و در ذكر سند خود به كلينى، تنها واسطه ميان شيخ مفيد و كلينى را «ابن بابويه» آورده است. ۲ با توجّه به قرب زمانى شيخ مفيد به شيخ صدوق نمى توان روايت مزبور را به كلّى ناديده گرفت.
قرينه دوم : ابن مشهدى در كتاب المزار الكبير خود ، سه روايت از كلينى نقل كرده كه در الكافى يافت نمى شوند. ابن مشهدى ، در اين روايات ، سند خود را تا كلينى ، اين گونه بيان مى كند:
أخبرنى الشيخ الفقيه أبو عبد اللّه محمّد بن على بن شهرآشوب المازندرانى السروى ، قال: أخبرنى جدّى، عن الشيخ أبى جعفر محمّد بن الحسن الطوسى، عن الشيخ المفيد محمّد بن محمّد بن النعمان، عن ابن قولويه، عن محمّد بن يعقوب الكلينى.
و أخبرنى الشيخ الفقيه أبو محمّد عبد اللّه الدوريستى، عن جدّه، عن أبيه، عن أبى

1.ذبائح أهل الكتاب ، ص ۲۷.

2.مختصر بصائر الدرجات ، ص ۱۴۹.

صفحه از 260