مهدويت نگارى در قرن سوم

از قرن هاى اوّل و دوم ، هيچ اثرى در موضوع مهدويت در منابع به ثبت نرسيده است . بدين جهت ، معرفى آثار از قرن سوم آغاز مى شود .

الف - آثار موجود

۱ . الفتن ، ۲ ج . حافظ ابو عبد اللَّه نعيم ابن حمّاد مروزى (م ۲۲۸ ق) .

وى استاد بخارى و از عالمان اهل سنّت است .

اين كتاب چندين نوبت در قاهره و بيروت به چاپ رسيده و داراى نسخه هاى خطّى متعدّد است . روش اين كتاب ، حديثى است و مؤلّف ، ۲۰۰۱ حديث را در دو جلد (جلد اول ۱۲۵۴ حديث و جلد دوم ۷۴۷ حديث) در موضوعات : علائم ظهور ، سفيانى ، نام و نسب مهدى عليه السلام ، سيره مهدى عليه السلام ، خروج دجّال ، نزول عيسى عليه السلام و خروج دابّةُ الأرض آورده است .[۱]

ب - آثار مفقود

۲ . كتاب الغيبة ،[۲]على بن حسن جرمى معروف به طاطرى (م ۲۰۵ ق) .

وى از سران فرقه شيعى واقفيه بود .

۳ . الملاحم ،[۳]محمّد بن ابى عمير (م ۲۱۷ ق) .

وى از راويان بزرگ شيعه اماميه (اثنا عشريه) است .

۴ . الصفة فى الغيبة على مذاهب الواقفة ،[۴]عبد اللَّه بن جبله بن حيّان كنانى (م ۲۱۹ ق) .

وى فقيه واقفى بود .

۵ . كتاب الغيبة ،[۵]عباس (عبيس) بن هشام ناشرى اسدى (۲۱۹ يا ۲۲۰ ق) .

وى شيعه اثنا عشرى و از اصحاب امام رضا عليه السلام است .

۶ . الملاحم ،[۶]حسن بن على بن فضّال (م ۲۲۴ ق).

وى از راويان شيعى امامى است .

۷ . اخبار المهدى ،[۷]عباد بن يعقوب رواجنى (م ۲۵۰ ق).

زِرِكلى از اين كتاب با عنوان أخبار المهدى المنتظر ياد كرده است .[۸]برخى او را عامّى المذهب (از اهل سنّت) دانسته اند .[۹]

۸ . الرجعة .[۱۰]

۹ . إثبات الرجعة .[۱۱]

۱۰ . الغيبة .[۱۲]

۱۱ . كتاب الملاحم .[۱۳]

۱۲ . حذو النعل بالنعل .[۱۴]

۱۳ . الحجّة فى ابطاء القائم .[۱۵]

شيخ آقا بزرگ تهرانى احتمال داده است كه اين همان كتاب بعدى با عنوان كتاب القائم باشد .

۱۴ . كتاب القائم .[۱۶]

اين آثار ، همگى از فضل بن شاذان نيشابورى (م ۲۶۰ ق) است . وى شيعه اثنا عشرى و از ياران امام جواد عليه السلام ، امام هادى عليه السلام و امام عسكرى عليه السلام است .

۱۵ . كتاب الغيبة ،[۱۷]حسن بن محمّد بن سماعة (م ۲۶۳ ق).

وى از بزرگان فرقه شيعى واقفيه است .

۱۶ . كتاب الغيبة ،[۱۸]ابراهيم بن اسحاق احمرى نهاوندى (زنده در ۲۶۹ ق) .

وى عالمى شيعى است .

۱۷ . صاحب الزمان ،[۱۹]ابو العنبس محمّد بن اسحاق بن ابى العنبس (م ۲۷۵ ق) .

مؤلّف ، از نديمان متوكّل عباسى بوده است .

۱۸ . رساله هايى در پاسخ ابو الحسن على بن احمد بشار و كتاب الاشهاد ابو زيد علوى ،[۲۰]محمّد بن عبد الرحمان ابن قِبّه رازى (م قبل از ۲۸۵ ق).

وى از متكلّمان برجسته شيعه اماميه است .

۱۹ . جمع الأحاديث الواردة فى المهدى ،[۲۱]حافظ ابو بكر بن ابى خيثمه (م ۲۷۹ق).

وى فقيه و محدّث سنّى است .

۲۰ . الملاحم ،[۲۲]محمّد بن حسن صفّار قمى (م ۲۹۰ ق).

مؤلّف ، محدّثى شيعه و امامى است .

۲۱ . الفتن ،[۲۳]ابو يحيى زكريا بن يحيى بزار (م ۲۹۸ ق).

وى محدّث اهل سنّت است .

۲۲ . الملاحم ،[۲۴]حسين بن سعيد بن حماد بن مهران اهوازى.

مؤلّف ، شيعه امامى (اثنا عشرى) است .

۲۳ . الغيبة ،[۲۵]ابوالحسن على بن محمّد بن على سواق.

وى شيعه واقفى است .

۲۴ . الملاحم ،[۲۶]محمّد بن عبداللَّه بن مهران كرخى .

وى عالمى شيعى است .

۲۵ . الرسائل والتوقيعات .[۲۷]

۲۶ . قرب الإسناد إلى صاحب الأمر[۲۸].

۲۷ . الفترة والحيرة .[۲۹]

در كتاب نامه حضرت مهدى ، از آن با الغيبة والحيرة ياد شده است .[۳۰]

۲۸ . الغيبة و مسائله .[۳۱]

اين آثار ، همگى از عبد اللَّه بن جعفر حِميَرى است .

وى شيعه اثنا عشرى و از اصحاب امام رضا عليه السلام ، امام هادى عليه السلام و امام عسكرى عليه السلام است .

۲۹ . كتاب الغيبة ،[۳۲]اسماعيل بن صالح انماطى.

وى شيعه اثنا عشرى و از اصحاب امام رضا عليه السلام است .

۳۰ . كتاب الغيبة .[۳۳]

۳۱ . كتاب الملاحم .[۳۴]

هر دو از على بن حسن بن فضّال است .

وى شيعى فَطَحى مذهب و از اصحاب امام هادى عليه السلام و امام عسكرى عليه السلام است .

۳۲ . دلائل خروج المهدى و ملاحمه ،[۳۵]حسن بن محمّد بن احمد صفّار .

مؤلّف ، شيعه امامى است .

۳۳ . كتاب القائم .[۳۶]

۳۴ . كتاب الملاحم .[۳۷]

هر دو از على بن مهزيار اهوازى است .

وى شيعه اثنا عشرى و از اصحاب امام رضا عليه السلام ، امام جواد عليه السلام و امام هادى عليه السلام است .

۳۵ . كتاب الملاحم و الفتن .[۳۸]

۳۶ . كتاب صاحب الزمان .[۳۹]

۳۷ . كتاب وقت خروج القائم .[۴۰]

هر سه ، از محمّد بن حسن جمهور است .

وى شيعه امامى (اثنا عشرى) و از اصحاب امام كاظم عليه السلام و امام رضا عليه السلام است .

۳۸ . الملاحم ،[۴۱]اسماعيل بن مهران .

از اصحاب امام رضا عليه السلام شمرده شده است .

۳۹ . الملاحم ،[۴۲]محمّد بن اورَمَه.

وى شيعه امامى است .

۴۰ . سيرة القائم ،[۴۳]معلى بن محمّد بصرى .

وى شيعه امامى و از اصحاب امامان متأخّر اماميه است .

۴۱ . كتاب الغيبة .

۴۲ . كتاب القائم الصغير .

۴۳ . كتاب الفتن (اين كتاب با عنوان الملاحم نيز معرفى شده است) .[۴۴]

۴۴ . كتاب الرجعة .[۴۵]

هر چهار اثر ، از حسن بن على بن ابى حمزه بطائنى است .

وى از بزرگان فرقه شيعى واقفيه بود .

۴۵ . الغيبة ،[۴۶]على بن عمر الأعرج .

وى شيعه واقفى است .

۴۶ . التوقيعات ،[۴۷]محمّد بن عيسى بن عبيد بن يقطين.

وى محدّثى شيعى و امامى مذهب است .

۴۷ . كتاب التنبيه ،[۴۸]ابو سهل اسماعيل بن على نوبختى .

وى از متكلّمان برجسته اماميه است .

۴۸ . الملاحم ،[۴۹]ابو حيّون .

شيعه و از خادمان امام رضا عليه السلام بوده است .

۴۹ . الملاحم ،[۵۰]ابو محمّد عمركى بن على بوفكى .

وى شيعه است .

۵۰ . الملاحم ،[۵۱]احمد بن ميثم بن ابى نعيم .

وى شيعه اثناعشرى است .

۵۱ . الملاحم ،[۵۲]ابو عبداللَّه محمّد بن عبّاس بن عيسى غاضرى .

وى شيعه است .

۵۲ . الرجعة ،[۵۳]ابو يحيى احمد بن داوود بن سعيد فزارى جرجانى .

وى از بزرگان اهل حديث و سنّى بوده است .