ناسخ التواریخ ـ منبع غیر قابل استناد در عاشوراپژوهی

آنچه در این کتاب در باره عاشورا آمده اما در منابع کهن نیامده، قابل اعتماد نیست.

منبع: دانشنامه امام حسین(ع)، ج ۱، ص ۱۰۳

میرزا محمّدتقی سپهر (م ۱۲۹۷ ق) مشهور به لسان المُلک، از مورّخان، شاعران و مُنشیان دربار قاجار است. او در کنار کار دیوانی، مأمور شد تا کتابی در باره تاریخ جهان از آدم(ع) تا آن زمان، بنگارد؛[۱]کتابی که همه آنچه را که گفته اند و امکان وقوع دارد و محال نیست، در خود جای دهد، هر چند دور از ذهن باشد.

او این تفصیل را در بخش مربوط به امام حسین(ع) حفظ کرده و از این رو، «هر قصّه را که در کتب معارف مورّخان و محدّثان دیده»[۲]آورده است. او هر چند، گاه به گاه به نقد پاره ای منقولات دست می یازد، امّا خود نیز اشتباهات تاریخی دارد و مطالب ضعیف به کتابش راه یافته است. از این رو، با وجود استفاده اهل منبر و مرثیه از آن، متفرّدات آن را نمی توان معتبر دانست.

شهید قاضی طباطبایی، اشتباهات ناسخ التواریخ را فراوان دانسته و محتویات بدون مدرک آن را قابل اعتماد ندانسته است.[۳]شهید مطهّری نیز، هر چند مؤلّف را متدین خوانده، امّا تاریخش را چندان معتبر ندانسته است.[۴]

[۱]لغت نامه دهخدا: ج ۸ ص ۱۱۸۴۸ (مَدخل «سپهر كاشان») .

[۲]ناسخ التواريخ: ج ۱ ص ۳۷۸ .

[۳]تحقيق در باره اوّل اربعين حضرت سيّد الشهدا عليه السلام: ص ۵۴ و ص ۱۷۷ ـ ۱۷۸ (پانوشت) .

[۴]فلسفه تاريخ: ص ۱۴ .