عنوان کتاب : إکسیر العبادات فی أسرار الشهادات (أسرار الشهادة) ـ منبع غیر قابل استناد در عاشوراپژوهی

قطع : وزیری

زبان : عربی

إکسیر العبادات فی أسرار الشهادات (أسرار الشهادة) ـ منبع غیر قابل استناد در عاشوراپژوهی

آنچه در مورد تاریخ عاشورا در این کتاب آمده اما در منابع پیش از آن وجود ندارد قابل اعتماد نیست و در مباحث عاشوراپژوهی نمی توان به آن استناد کرد.

منبع: دانشنامه امام حسین(ع)، ج ۱، ص ۱۰۱

آقا بن عابد دربندی شیروانی (م ۱۲۸۵ یا ۱۲۸۶ ق) مشهور به فاضل دربندی و ملّا آقا دربندی، از نویسندگانی است که افزون بر رشته تخصّصی اش (فقه)، در دیگر موضوعات، مانند تاریخ عاشورا، نیز کتاب نوشت. او با جمع آوری اخبار قوی و ضعیف و به قصد حلّ اختلاف و تحلیل آنها، یکی از بزرگ ترین نگاشته ها را در باره واقعه عاشورا سامان داد. او شیفته امام حسین(ع) بود و انگیزه پاکی در نگارش این کتاب داشت؛ امّا به دلیل استفاده از منابع ضعیف در کنار منابع اصلی و نقل برخی گزارش های بدون سند، نتوانست مقتل معتبری ارائه دهد.

او همچنین مبنای نادرستی برگزید و بر اساس آن، از کتاب هایی که مشتمل بر اخبار مظنون الکذب بودند نیز نقل کرد. مبنای او این بود که نشانه های کذب، هر چند به درجه ظن برسند، مانع نقل نیستند و نقل چنین اخباری در بیان سیره و تاریخ، بی اشکال است.

محدّث نوری، یکی از منابع ضعیف دربندی را نسخه بدون سر و ته، مجهول و پر از دروغی می داند که سید عربِ روضه خوانی برای کسب تأیید، نزد عالمان نجف آورد و سپس به دست دربندی رسید؛ نسخه ای که به گفته محدّث نوری، از کثرت اشتمال بر اکاذیب واضح و اخبار واهی، احتمال نمی رود که از مؤلّفات یک عالِم باشد.[۱]او در جایی دیگر، این کتاب را دستاویز مخالفان برای دروغگو خواندن شیعه دانسته است.[۲]

سخن محدّث نوری را بسیاری از عالمان دیگر، تأیید کرده اند و بسیاری از نقل های نادرست و غیر قابل باور کتاب را به عنوان گواه، ارائه کرده اند. از این میان می توان به میرزا محمّد تنکابنی، شاگرد فاضل دربندی،[۳]،[۴]شیخ ذبیح اللّه محلّاتی،[۵]سید محسن امین،[۶]میرزا محمّدعلی مدرّس تبریزی،[۷]شیخ آقا بزرگ تهرانی[۸]و استاد علامه شهید مرتضی مطهّری[۹]اشاره نمود.

گفتنی است بسیاری از تحلیل های نویسنده کتاب، برای قابل پذیرش کردن گزارش هایی است که به سادگی قابل قبول نیستند.[۱۰]

[۱]لؤلؤ و مرجان: ص ۲۵۰ .

[۲]«كار به آن جا رسيد كه [مخالفان] در كتب خود، نوشته اند كه: شيعه، بيت كذب است و اگر كسى منكِر شود، كافى است ايشان را براى اثبات اين دعوى، آوردن كتاب أسرار الشهادة را به ميدان» لؤلؤ و مرجان: ص ۲۸۹.

[۳]«اخبار غيرمعتبره در اين كتاب (أسرار الشهادة) بسيار[ند] و ضعاف، بلكه اخبارى كه مظنون، كذب آنهاست، بلكه گويا بعضى از آنها قطعى الكذب باشند [نيز بسيارند] و اين، مايه كسر قدر آن كتاب گرديد» (ر . ك: قصص العلماء: ص ۱۰۸) .

[۴]«كار به آن جا رسيد كه [مخالفان] در كتب خود، نوشته اند كه: شيعه، بيت كذب است و اگر كسى منكِر شود، كافى است ايشان را براى اثبات اين دعوى، آوردن كتاب أسرار الشهادة را به ميدان» (لؤلؤ و مرجان: ص ۲۸۹).

[۵]«فاضل دربندى در أسرار الشهادة، خبر طولانى راجع به عطش سكينه و آب آوردن برير و پاره شدن مشك و ريختن آب، نقل كرده است. حقير، چون به كلّى اعتماد بر آن كتاب ندارم، فلذا عنان قلم از نقل آن باز كشيدم» (رياحين الشريعة: ج ۳ ص ۲۷۲).

[۶]«و بالجملة قد أكثر فى مؤلّفاته النقليّة من الأخبار الواهية، بل أورد ما لا تقبله العقول و لم تصدقه النقول» (أعيان الشيعة: ج ۲ ص ۸۸).

[۷]«به حكم انصاف، اين كتاب او، بلكه ديگر تأليفاتى كه در موضوع مقتل نگارش داده، همانا در اثر آن همه محبّت مفرط كه داشته است، حاوى غثّ و سمين بوده [است]» (ريحانة الأدب: ج ۲ ص ۲۱۷).

[۸]«من شدّة خلوصه و صفاء نفسه نقل فى هذا الكتاب اُمورا لا توجد فى الكتب المعتبرة و إنّما أخذها عن بعض المجاميع المجهولة اتّكالاً على قاعدة التسامح فى أدلّة السنن» (الذريعة: ج ۲ ص ۲۷۹ش ۱۱۳۴).

[۹]. «در شصت هفتاد سال پيش، مرحوم ملّاآقاى دربندى پيدا شد . تمام حرف هاى روضة الشهدا را به ? اضافه چيزهاى ديگرى پيدا كرد و همه را يك جا جمع كرد و كتابى نوشت به نام أسرار الشهادة. واقعا مطالب اين كتاب، انسان را وادار مى كند كه به اسلام بگريد» (حماسه حسينى: ج ۱ ص ۵۵ و ص ۱۰۶) .

[۱۰]گزارش هاى غير قابل باور، مانند: كشته شدن بيست و پنج هزار نفر به دست عبّاس و ۳۳۰ هزار نفر به دست امام حسين عليه السلام (چاپ قديم: ص ۳۴۵) و يا قصّه پردازى در باره چگونگى بيرون آمدن امام حسين عليه السلام از مدينه كه به زىّ پادشاهان شبيه كرده است (ج ۳ ص ۵۰۹ )و يا ارائه رقم ۰۰۰/۶۰۰/۱ نفرى براى سپاه عمر سعد (حماسه حسينى: ج ۳ ص ۳۹) .