مهدويت نگارى در قرن هشتم

الف - آثار موجود

۱. النهايه فى الفتن والملاحم، عماد الدين ابو الفداء اسماعيل بن عمر، ابن كثير (م ۷۷۴ ق).

نويسنده، از مفسّران و مورّخان مشهور اهل سنّت است.

اين كتاب، با عنوان هاى ديگرى چون : النهايه او الفتن والملاحم، الفتن والملاحم الواقعه فى آخر الزمان، والنهايه فتن واهوال آخر الزمان (مختصر نهايه البدايه) به چاپ رسيده است.

همچنين بخش هايى از آن به صورت مستقل با عناوينى چون: صفه الجنّه، صفه النار، اهوال يوم القيامه به چاپ رسيده است.

در اين كتاب، چندين باب به امام مهدى اختصاص دارد مانند :

- ذكر المهدى الذى يكون فى آخر الزمان ؛

- قول الرسول صلى اللّه عليه و آله : لو لم يبق من الدنيا الا يوم لبعث اللَّه رجلاً منا يملأها عدلاً ؛

- قول الرسول صلى اللّه عليه و آله : لا تنقضى الدنيا حتى يملك العرب رجل من اهل بيتى ؛

- قول الرسول صلى اللّه عليه و آله : المهدى من عترتى من ولد فاطمه ؛

- خروج المهدى وبقاءه.[۱]

همچنين روايات دجّال را به تفصيل آورده است. روايات اشراط الساعه و پاره اى پيشگويى ها نيز بخشى از آنهاست. البته بخش عمده اى از روايات اين كتاب (جلد دوم) به روز قيامت و بهشت و جهنّم اختصاص دارد.

۲. مختصر اثبات الرجعه، سيّد بهاء الدين على بن غياث الدين عبدالكريم بن عبدالحميد نيلى (م ۷۹۰ ق).

اين كتاب، مختصرى از اثبات الرجعه فضل بن شاذان است. شيخ آقا بزرگ آن را مختصر الغيبه ناميده است. كتاب، داراى نسخه خطّى در آستان قدس رضوى است و توسّط مؤسسه آل البيت در سال ۱۴۰۹ ق به چاپ رسيده است.

وى از عالمان شيعى امامى و از اساتيد ابن فهد حلّى است.

۳. الرجعه والرد على اهل البدعه، حسن بن سليمان بن خالد حلّى (ق ۸ ق).

از عالمان شيعى امامى كه از شهيد اوّل، اجازه روايت دارد.

اين كتاب، نسخه اى در كتاب خانه آستان قدس رضوى به شماره ۲۰۸۱ دارد. وى در اين كتاب، احاديث رجعت از كتاب بصائر الدرجات را آورده است.[۲]

۴. منتخب الأنوار المضيئه.

اصل كتاب، الأنوار المضيئه تأليف سيد بهاءالدين على بن عبد الكريم بن عبد الحميد نيلى نجفى (زنده در ۸۰۳ ق) است. منتخب آن با عنوان منتخب الأنوار المضيئه توسط انتخاب كننده ناشناسى انجام شده است. اصل كتاب بنابر نقل محدّث نورى،[۳]در پنج مجلّد تأليف شده است. محدّث نورى، جلد اوّل را رؤيت كرده كه به خط مؤلّف بوده و تاريخ موجود در اين جلد ۷۷۷ ق بوده است. بنا بر اين، تأليف سال ۷۷۷ ق يا قبل از آن بوده است ؛ ولى منتخب آن بعد از وفات مؤلّفِ اصل بوده است. چون منتخب بعد از ذكر نام مؤلّفِ اصل براى او عبارت «قدس اللَّه روحه الشريفه» به كار برده است.

اين كتاب در دوازده فصل سامان يافته و از امامت، ولادت، فلسفه غيبت، توقيعات، تشرّفات و علائم ظهور بحث كرده است[۴]. اين اثر در سال ۱۴۳۰ ق با تحقيق محقّقان مؤسسه امام هادى عليه السلام در قم به چاپ رسيده است.

۵. الجزيره الخضراء، مجد الدين فضل بن يحيى طيبى كوفى (ق ۸ ق).

اين كتاب، داستان تشرّف على بن فاضل را به جزيره خضراء در يازدهم شوّال ۶۹۹ ق نقل كرده است. علّامه مجلسى در بحار الأنوار (ج ۵۲ ص ۱۷۴ - ۱۵۹) و شيخ حرّ عاملى در اثباه الهداه (ج ۳ ص ۷۰۷) و نهاوندى، در العبقرى الحسان (ج ۲ ص ۱۲۷) و... آن را آورده اند.[۵]همچنين ترجمه هاى متعدّدى دارد كه كهن ترين آن، ترجمه على بن حسين بن عبد العالى كركى (م ۹۴۰ ق) است.[۶]

ب - آثار مفقود

۶. اثبات الرجعه، حسن بن يوسف بن مطهّر حلّى (م ۷۲۶ ق).

نسخه خطّى در كتاب خانه مدرسه فاضل خان مشهد.[۷]

۷. الروع والاوجال فى نبأ المسيح والدجّال،[۸]شمس الدين محمّد بن احمد ذهبى (م ۷۴۸ ق).

وى از مورّخان اهل سنّت است.

۸. كتاب المهدى،[۹]برهان الدين ابراهيم بن محمّد حنبلى، معروف به ابن قيّم جوزى (م ۷۶۷ ق).

وى از عالمان اهل سنّت است.

۹. اخبار المهدى،[۱۰]بدر الدين حسن بن محمّد بن صالح نابلسى حنفى (م ۷۷۲ ق).

وى سنّى و داراى مذهب حنفى است.

۱۰. جزء فى المهدى،[۱۱]ابن كثير (م ۷۷۴ ق).

وى از مورّخان و مفسّران اهل سنّت است.

۱۱. إثبات الرجعه، حسن بن سليمان بن خالد حلّى (ق ۸ ق).

نسخه خطّى اى در كتاب خانه مدرسه فاضل خان مشهد دارد.[۱۲]