نيز مورد اهتمام و توجه معصومان عليهم السلام قرار گرفت و نزد اصوليان به «روايات عرض» شهرت يافت. متن اين احاديث با تعبيرهاي مختلف از زبان امام علي عليه السلام، امام باقر عليه السلام، امام صادق عليه السلام و امام رضا عليه السلام نقل شده‌اند و اين تأکيد از اهميت اين معيار در پذيرفتن احاديث حکايت دارد.
پس از دوران معصومان عليهم السلام نيز اين معيار به عنوان نخستين و مهم‌ترين معيار در نقد داخلي حديث (متن حديث) مورد توجه بوده است. محدثان و فقيهان اصولي و اخباري و ديگر متفکران اسلامي همواره در باره آن به داوري نشسته‌اند.
در اين مقاله سعي شده است تا با ذکر روايات عرض، ضمن بررسي مدلول و مفهوم موافقت و مخالفت با قرآن، ديدگاه‌هاي مختلف در اين زمينه مورد تحليل و ارزيابي قرار گيرد. نيز سعي خواهد شد که به پرسش‌هاي زير پاسخ داده شود.
با توجه به اين که در روايات عرضه حديث بر قرآن تعبيرهاي مختلفي مانند «موافقت با قرآن»، «عدم مخالفت با قرآن»، «تصديق قرآن»، «يک يا دو شاهد از قرآن» و... آمده است، آيا اين تعابير با هم يکسان و به يک معنا هستند؟ يا با هم مغايرت دارند؟ آيا معيار پذيرش احاديث «موافقت با قرآن» است يا «عدم مخالفت با قرآن»؟ ملاک موافقت و مخالفت حديث با قرآن چيست؟ چه حديثي را بايد موافق و کدام يک را مخالف قرآن دانست؟ آيا موافقت و مخالفت تک مضموني حديث با قرآن منظور است يا موافقت و مخالفت با کل قرآن؟ در مورد اخباري که نه موافق با قرآن است و نه مخالف آن، چه بايد کرد؟ تکليف در اين گونه روايات چگونه است؟ ديدگاه بزرگان فقها و اصوليان در اين زمينه چيست؟ و...
نخست، رواياتي که عرضه حديث بر قرآن را سفارش مي‌کنند، از نظر خواهيم گذراند. خود پيامبر در حديثي فرمود:
الا کثرت علي الکذابة و ستکثر من کذب علي متعمدًا فليتبوأ مقعده من النار؛۱همانا دروغ بر من زياد شده است و زيادتر نيز مي‌شود. هر کس از روي عمد بر من دروغ ببندد، جايگاه او در آتش است.
اين حديث بيانگر اين نکته است که جعل و وضع از زمان خود حضرت آغاز گرديده و پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم براي بازشناسي حديث صحيح از مجعول آن معيارهايي را بيان فرموده که از آن جمله «عدم مخالفت حديث با قرآن» است. آن بزرگوار ضمن خطبه‌اي در مني فرمود:
أَيُّهَا النَّاسُ مَا جَاءَكُمْ عَنِّي يُوَافِقُ كِتَابَ الله فَأَنَا قُلْتُهُ وَ مَا جَاءَكُمْ يُخَالِفُ كِتَابَ الله فَلَمْ أَقُلْهُ؛۲اي مردم، آنچه از من موافق با قرآن براي شما نقل شد، من آن را گفته‌ام و آنچه را مخالف با آن نقل شده است، نگفته‌ام.
از امام باقر و امام صادق عليه السلام نيز نقل شده است:
