خصائص الوحی المبین

این کتاب کاوشی در قرآن کریم برای نشان دادن مناقب حضرت امیرمؤمنان(ع) است.

این کتاب کاوشی در قرآن کریم برای نشان دادن مناقب حضرت امیرمؤمنان(ع) است. یحیی بن بطریق (م ۶۰۰ق) پیش از این کتاب دو دیگر در مناقب حضرت نگاشته است: العمدة و المستدرک المختار فی مناقب وصی المختار. کتاب خصائص الوحی المبین شامل یک مقدمه و ۲۵ باب است که ۲۰۰ روایت را از منابع اهل سنت و به سند صحیح تا رسول خدا(ص) نقل کرده است.

نویسنده در مقدمه در انگیزه نگارش از این کتاب می نویسد:

«پس از نگارش کتاب العمده و پذیرش آن از سوی بزرگان در این اندیشه بودم که کتابی جداگانه از وحی الهی در باب مناقب امیرمؤمنان(ع) بنگارم که مطابق و موافق با احادیث صحیح رسول خدا باشد؛ برای اینکه وحی الهی دانشی است در آگاهی بخشی، بسیار گسترده، و سرّی است در یاری رسانی بسیار عمیق و... من این کتاب را خصائص الوحی المبین فی مناقب امیر المؤمنین نامیدم...

بر آن شدم که در این کتاب فقط روایاتی را بیاورم که از طریق اهل سنت نقل شده و سند من از جهت اتصال سند به آن روایات صحیح می باشد همانطور که کتابهای قبلی را در مناقب حضرت تألیف کرد.... در آن دو کتاب نیز، فقط روایاتی را آورده ام که از طریق اهل سنت نقل شده است و هیچ روایاتی از طریق شیعه در آن کتابها نقل نکردم. به دلیل اینکه روایات منقول از طریق خود اهل سنت در دلالت بر مقصود واضح تر، و در راهنمایی به منظور روشن تر... است. چون این احادیث را خود آنها نقل کرده اند و مورد قبول و پذیرش همه فرقه های اهل سنت است و تمسک به آن محدودیتی ندارد و برای مخالف جز پذیرش آن، راه گریزی نیست...».

در ادامه ضمن وصف کتاب خویش، سند روایات و طریق خود را به احادیث و منابع بیان می کند.

کتاب در ۲۵ فصل تدوین شده است.

هر فصل شامل آیه یا آیاتی از قرآن است که نویسنده روایات رسول خدا را ذیل هر آیه با ذکر اسناد خود تا حضرت، نقل می کند.

کتاب با فصل اول در بیان قوله تعالی «انما ولیکم الله و رسوله» آغاز می شود و در فصل بیست و پنجم با تفسیر در بیان قوله تعالی «هذان خصمان اختصموا فی ربهم» پایان می پذیرد.

نویسنده تنها به نقل روایات بسنده نکرده، و در پایان هر فصل، از توضیح و تفسیر آیات غفلت نورزیده و سوالی را بی پاسخ نگذارده و استدلال و برهان خود را بیان کرده است.

عبارات نویسنده با عناوین «قال یحیی بن الحسن المصنف»، «قال یحیی بن الحسن» متمایز از نقل اخبار است. این عبارت قابلیت نشر به طور مستقل را دارا هستند.

از جمله مطالب مؤلف، اشعاری از خود اوست. از جمله در فصل ۲۵ بیان می دارد که شعر «جاهدت فیک بقولی واللسان له / فضل علی السیف فی الغفران للحوب... » را بداهه سروده است.

منابع خصائص الوحی المبین

مؤلف در ابتدای کتاب منابع روایت و طرق خود را به هریک از این منابع برشمرده است؛ منابع کتاب عبارتند از: مناقب ابو عبد الرحمن عبد الله بن احمد بن حنبل؛ صحیح بخاری؛ صحیح مسلم؛ الجمع بین الصحیحین نوشته ابو عبد الله محمد بن ابی نصر حمیدی؛ جمع بین الصحاح الستة نوشته رزین عبدری؛ تفسیر ثعلبی (کشف والبیان)؛ الفردوس نوشته شهریار بن شیرویه دیلمی؛ مناقب ابن مغازلی؛ حلیة الاولیاء ابو نعیم اصفهانی.

بنابر آنچه مؤلف نگاشته، ۲۰۰ روایت از طریق های مختلف چنین نقل شده اند:

طریق ابن حنبل (شانزده روایت)؛

طریق بخاری (پنج روایت)؛

طریق مسلم (جهار حدیث)؛

الجمع بین الصحیحین حمیدی (یک روایت)؛

جمع بین الصحاح الستة نوشته عبدری (یازده روایت)؛

طریق ابو نعیم اصفهانی (۸۲ روایت)؛

طریق ثعلبی (۵۱ حدیث)؛

طریق ابن مغازلی (۲۱ روایت)؛

طریق شیرویه دیلمی (شش حدیث)؛

طریق خصائص نسائی (دو حدیث)؛

طریق مغازی محمد بن اسحاق (دو روایت)؛

طریق الاستیعاب نمیری (یک روایت).

مجموع روایات ۲۰۲ است که امکان دارد آن دو روایت به خاطر اختلاف طرق در فهرست دوبار شمارش شده است و گرنه روایات کتاب هم به تصریح مولف و هم در شمارش چاپی ۲۰۰ روایت است.

ترجمه خصائص الوحی المبین

ترجمه سیف الله حبیبی با عنوان «ترجمه خصائص الوحی المبین فی مناقب امیرالمؤمنین(ع)» بر اساس تصحیح علامه محمودی انجام شده که در سال ۱۳۸۴ش در انتشارات اسوه (وابسته به سازمان اوقاف و امور خیریه) منتشر شده است.

چاپهای خصائص الوحی المبین

چاپ سنگی به سال ۱۳۱۱ق به همراه نور الهدایة دوانی، تهران. (۳۶۵ صفحه)
تحقیق علامه شیخ محمدباقر محمودی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، ۱۴۰۶ق / ۱۳۶۴ش، تهران. (۲۷۶ صفحه)

این چاپ افزون بر مقدمه ای در معرفی نویسنده، شامل پاورقی های مفیدی است که هم روایات را در مصادر دیگر نشان داده و هم توضیحاتی را در مورد برخی از روایات بیان کرده است.

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی