روي کار آمدن اخبارياني همچون شيخ يوسف بحراني صاحب الحدائق و محمد بن علي بحراني(زنده به سال1169ق) به سوي نوعي اعتدال رفت. ۱
به تدريج، بستر فکري براي ظهور مجدد اصوليان فراهم شد و سرانجام، مکتب اصولي توسط وحيد بهبهاني(م1205ق) احيا گرديد و توسط شيخ انصاري و شاگردانش گسترده شد؛ به گونه‌اي که به افول جريان اخباري‌گري انجاميد.
از نيمه دوم سده دوازدهم ـ که دوره نزاع ميان اخباري و اصولي به شکل جدي آغاز شد ـ عالمان زيادي به نقد اخباري‌گري در اشکال افراطي و يا معتدل آن پرداختند که از آن جمله سيد محسن اعرجي(م1227ق) ۲ استادِ سيد عبد الله شبر(م1242ق) بود.
از مهم‌ترين دانشمنداني که در دوره نزاع ميان اصولي و اخباري سهم فراواني داشت، سيد عبد الله شبر دانشمند پرکار اماميه بود که به نگارش کتاب‌هايي در نقد مباني اخباري‌گري اقدام نمود که از مهم‌ترين آنها مي‌‌توان به کتاب منية المحصلين في حقية طريقة المجتهدين اشاره نمود.
به هر حال، سهم ايشان در نقد ديدگاه‌ها و مباني اخباري‌گري، مسأله‌اي شايان بررسي است. به اين منظور، لازم مي‌‌دانيم با ذکر اختلافات مهم مکتب اصولي و اخباري، موضع ايشان را بررسي نموده و در ضمن، رويکرد ايشان را به نحو دقيق‌تري جستجو نماييم.
مهم‌ترين اختلافات مکتب اصولي و اخباري ۳
1. اختلاف در منابع احکام
مهم‌ترين اختلاف دو مکتب اصولي و اخباري به اختلاف در شمار منابع و ادله احکام شرعي در استنباط احکام بر مي‌‌گردد. در حالي که عالمان مکتب اخباري منابع احکام را در کتاب و سنت منحصر مي‌‌دانند، مجتهدان يا عالمان مکتب اصولي منابع احکام را چهار دليل کتاب، سنت، اجماع و عقل معرفي نموده‌اند.
الف. کتاب
طيف افراطي از اخباريان، استنباط احکام نظري را از ظواهر کتاب، جايز نمي‌‌دانند، مگر با رجوع به کلام
1.همان، ص۲۱۱.
2.السيد محسن الاعرجي البغدادي، خطيب الأصوليين المعروف بالمحقق الكاظمي، له المحصول في الأصول و شرح الوافية للتوني سماه الوافي (اعيان الشيعة، ج۱، ص۱۳۸). او به عنوان تقريظ بر رساله‌اي از سيد جواد بن قاسم حسيني عاملي شقرايي که در رد بر اخباريان است، نوشته است: أحسنت و أجملت و أفضلت حكمة و صواباً و مورداً عذباً و مستزاداً لباباً لا زلت موفقاً لهداية الخلق و إرشاد الناس إلي الحق و الكشف عن الخفايا و الدلالة علي الخبايا. ( اعيان الشيعة، ج۴، ص۲۹۳).
3.شيخ عبدالله بن حاج صالح بن جمعة بحراني السماهيجي از بزرگان علماي اخباري (م۱۱۳۵ق) در کتابي که با نام منية الممارسين في أجوبة سؤالات الشيخ ياسين بن صلاح الدين نوشته است، به چهل فرق ميان اصوليان و اخباريان اشاره نموده است. (الذريعة، ج۲۳، ص۲۱۱؛ موسوعة طبقات الفقهاء، ج۱۲، ص۱۸۵). مرحوم شبر به نقل از سماهيجي تفاوت‌هاي مذکور را در کتاب منية المحصلين خود آورده است و نظريات خود را نيز در خلال بيان تفاوت‌ها، متذکر شده است (ر.ک: منية المحصلين، نسخه خطي به شماره ۸۵۴، ص۴۵۹ به بعد).
