شده است و يا ناشي از اختلاف در روايات که آن هم منحصر به اخبار تقيه‌اي است (به اين معنا که هر کدام از اهل فتوا به يک خبر عمل نموده‌اند) ـ ^۱ مي‌‌گويد:
منشأ تمام اختلافاتي که ميان عالمان ما، اعم از مجتهد و اخباري، رخ داده است، اختلاف نظر در مبادي ادراک احکام و تفاوت نصيب آنها از افهامي است که خداوند به آنان افاضه نموده است. از اين رو، اين ادعا که در ميان بندگان خداوند، تنها اخباريان‌اند که افهامي موافق دارند، سخني است که ديده آن را انکار نموده و جن و انس بر بطلان آن اتفاق نظر دارند؛ زيرا از ائمه اطهار عليه السلام به استفاضه رسيده است که انسان‌ها در ميزان فهم و عقلي که از سوي خداوند ملک علاّم به آنها رسيده متفاوت‌اند و خداوند متعال هم مردم را بر حسب ميزان عقول آنها محاسبه مي‌‌کند و تکليف الهي نيز متناسب با مقدار عقلي است که خداوند روزيشان نموده است. ^۲

4. معارف عقلي

اخباريان با معارف عقلي ميانه خوبي ندارند. آنها وجود اختلاف ميان عقلا را گوشزد مي‌‌کنند و بدين وسيله، اعتماد آنان بر منطق را به اين اعتبار که آلتي است؛ براي عصمت فکر، باطل مي‌‌دانند؛ بلکه کاربرد منطق را در متافيزيکْ غير ممکن مي‌‌بينند. ^۳
استرآبادي، ابن جنيد اسکافي ^۴ و ابن ابي عقيل ^۵ را نخستين کساني مي‌‌داند که از طريق اصحاب ائمه عليهم السلام در رجوع به سنت و کلام معصوم(ع) غفلت نموده و بر علم کلام و اصول فقه ـ که بر افکار عقلاني ميان اهل سنت مبتني است ـ تمسک نمودند. او حسن ظن شيخ مفيد و به تبع او سيد مرتضي و شيخ طوسي نسبت به تصانيف آن دو را علت شيوع شيوه آنها در ميان متأخران اماميه دانسته است. ^۶
وي با تقسيم علوم به علوم حسي، غير حسي؛ عدم اختلاف علما را محدود به علوم حسي دانسته و آن هم به اين دليل که معرفت صورت از امور واضح است و با علم منطق مي‌‌توان در اين معرفت از خطاي در ماده مصون ماند؛ زيرا منطق از خطاي در صورت جلوگيري مي‌کند و خطاي در ماده نيز در اين‌گونه علوم غير قابل تصور است؛ چرا که ماده اين علوم به حس نزديک است. اما در مورد علومي که ماده آن به دور از حس است مانند حکمت و کلام و اصول فقه، از آنجا که قواعد منطقي تنها بازدارنده از خطاي در صورت‌اند و نه ماده، ميان علماي آنها اختلاف و مشاجره است. ^۷