شمشيرشان ثقه‌اند. 1
چهارم. وفات ابوحمزه قبل از گرم شدن جدال ميان مذاهب اسلامي و رسيدن آن به بالاترين سطح خود است. و اگر در چنين زماني واقع مي‌شد، احتمال داشت که در چنين مواردي وارد شود و اگر کساني مثل ابوحنيفه(م150ق) و مالک بن انس(م179ق) را درک نکرد و به همين خاطر هيچ روايتي را نمي‌توان يافت که در آن جدلي بين مذاهب و عرضه کردن آرايشان و موضعشان باشد و ابوحمزه طرفي از آن باشد. پر واضح است که بسياري از آنها در باره فروع است، نه در اصول. نکته ديگر رابطه تباين ميان رواياتي که فرزندان ابوحمزه؛ يعني محمّد، علي و حسين نقل کرده‌اند با روايات خود اوست؛ زيرا، روايات آنها بيشتر در موضوع فرائض است تا عقايد. آنان در دوره‌اي قرارداشتند که مذاهب با هم نزاع فقهي داشتند. 2
آثار
مجموعه روايات
وي در طول حيات با برکت خود، از ائمه اطهار عليهم السلام به نقل رواياتي همت گماشته است که در کتابي به نام مسند أبي حمزه ۳ گردآوري شده است.
کتاب تفسير
آقا بزرگ تهراني در اين باره چنين آورده است:
ابن نديم در الفهرست، صفحه پنجاه براي ابوحمزه کتاب تفسير را ذکر کرده است. همچنين در کشف الظنون و کتاب‌هاي ديگر نيز آمده است. ثعلبي(م427ق) از اين کتاب در الکشف و البيان روايت کرده است. ابن شهر آشوب(م588ق) در دو کتاب الاسباب والنزول و المناقب از آن ذکري به ميان آورده است. ۴ برخي گفته‌اند: ظاهراً اين کتاب اوّلين تفسيري است که از اصحاب ائمه عليهم السلام تصنيف شده است. ۵
دعاي ابوحمزه ثمالي
اين دعا را شيخ ابو محمد هارون بن موسي تلعکبري، با چند واسطه، از حسن بن محبوب زرّاد واو ازابو حمزه ثمالي نقل کرده است. ۶ خود وي در باره دعا مي‌گويد: امام سجّاد عليه السلام آن را درسحرگاه‌هاي ماه رمضان تلاوت مي‌فرمودند. ۷ بر اين دعا شروح فراوان نگاشته شده است. ۸ آقا بزرگ تهراني برخي از آنها را ذکر کرده است. ۹ ابوحمزه نيز در جاي ديگري گفته است که امام علي عليه السلام دعاي خود را در سحرگاه‌هاي ماه مبارک رمضان چنين شروع مي‌کند: « إلهي لا تؤدّبني بعقوبتک و لاتمکر بي في حيلتک..». ۱۰
اصل
از آنچه شيخ طوسي در کتاب رجال خويش، ذيل عنوان يونس بن علي عطّار بيان کرده، مشخص مي‌گردد که ابوحمزه نيز چون تعدادي ديگر از راويان و علما داراي مجموعه‌اي از اخبار و احاديث به نام اصل بوده است ۱۱ در تعريف اصل گويند:
1.رجال الکشّي (اختيار معرفه الرجال)، ص۳۳، ش۶۱ .
2.مسند أبي حمزه ثابت بن دينار الثمالي، ص۶ ـ ۷.
3.همان.
4.الذريعه إلي تصانيف الشيعة، ج۴، ص۲۵۲.
5.الفوائد الرجاليه، ج۱، ص۲۵۸.
6.راويان نور؛ أبوحمزه ثُمالي، ص۱۱۲ ـ ۱۱۳.
7.همان؛ و نيز ر.ک : الذريعه إلي تصانيف الشيعة، ج۸، ص۱۸۶.
8.همان.
9.همان، ج۱۳، ص۱۱۴.
10.راويان نور؛ ابوحمزه ثمالي، ص۱۱۲.
11.همان، ص۱۱۴؛ الذريعه إلي تصانيف الشيعة، ج۱۳، ص۱۱۴.
