آن کتابي است که نويسنده‌اش کلّيه احاديث موجود در آن را بدون واسطه يا با يک واسطه از يکي از معصومان عليه السلام نقل کرده باشد. ۱
کتاب الزهد
متأسفانه اين کتاب مانند تعدادي ديگر از آثار ابوحمزه در دسترس نيست و مشخص نيست چه مطالبي در آن موجود بوده است؛ اما ولکن با توجه به عنوان کتاب و شخصيت ابوحمزه مي‌توان حدس زد که در آن، روايات و مطالب مربوط به زهد و دوري از زخارف دنيا گرد‌آوري شده بود. ۲
صحيفة في الزهد
محمّد بن يعقوب کليني(م 329ق)، سند اين صحيفه اين گونه آورده است:
محمّد بن يحيي، احمد بن محمّد بن عيسي و علي بن ابراهيم، عن ابيه جميعاً، عن الحسن بن محبوب، عن مالک بن عطيه، عن ابي حمزه، قال:... ۳
در بررسي سند اين روايت بايد گفت که روايت از سه طريق به ما رسيده است و کساني که در طبقه اوّل (اساتيد محمّد بن يعقوب کليني) هستند، همگي موثق‌اند و مورد اعتماد وي هستند. محمّد بن يحيي العطّار، فردي ثقه و از اين نمونه است. ۴ ديگري احمد بن محمد بن عيسي بن عبدالله اشعري قمي است که او را ثقه دانسته‌اند. ۵ علي بن ابراهيم بن هاشم قمي ۶ ، حسن بن محبوب ۷ و مالک بن عطيه ۸ نيز توثيق شده‌اند. پس با اين حساب، سند از ديدگاه متأخّران، صحيح به نظر مي‌رسد. از نظر قدمايي و از لحاظ متأخرين نيز بستگي به حال پدر علي بن ابراهيم بن هاشم دارد؛ ولي حداقل مي‌توان پذيرفت که سند حديث، حسن است.
ابن شعبه حرّاني نيز حديث را در تحف العقول در بخش سخنان امام سجّاد عليه السلام آورده است. ۹ ابوحمزه در باره اين صحيفه مي‌گويد: از هيچ‌کس از مردم نشنيده‌ام، زاهد‌تر از علي بن حسين عليه السلامکسي وجود داشته باشد، مگر آنچه از علي بن ابي طالب عليه السلام به من رسيده است. هرگاه علي بن حسين عليه السلام در باره زهد سخن مي‌گفت و موعظه مي‌کرد،کلّيه کساني را که درحضورش بودند، به گريه مي‌انداخت. صحيفه‌اي به دستم رسيد که در آن سخناني در باره زهد از کلام امام سجاد عليه السلام بود. بعد از استنساخ آن صحيفه، به محضر امام شرفياب شدم و آن را بر ايشان عرضه کردم. وقتي امام عليه السلام آن نوشته را ديدند، تأييد نمودند و بر حقّانيتش صحّه گذاشتند. ۱۰ احتمالاً صحيفه مزبور بخشي ازکتاب الزهد، اثر خود اوست. ۱۱
1.راويان نور؛ ابوحمزه ثمالي، ص۱۱۴؛ کلّيات في علم الرجال، ص۴۶۰.
2.همان؛ الذريعه إلي تصانيف الشيعة، ج۲۴، ص۳۲۴.
3.الکافي، ص۱۴.
4.الوجيزة في علم الرجال، ص۱۷۵.
5.همان، ص۲۴.
6.همان، ص۱۱۸.
7.همان، ص۵۹ .
8.همان، ص۱۴۶.
9.تحف العقول عن آل الرسول، ص۲۷۸.
10.راويان نور؛ ابوحمزه ثمالي، ص۱۱۵؛ الأمالي، (مفيد)، ص۱۱۶ - ۱۱۹؛ الکافي، ص۱۴ ـ ۱۷.
11.همان.
