کنز الفوائد

نویسنده با نقل و بیان مطالب در موضوعات مختلف تاریخی، فقهی، کلامی، اصولی، تفسیری و ... دغدغه های علمای عصر خویش را در این کتاب منعکس کرده است.

کتاب کنز الفوائد تألیف ابوالفتح محمد بن علی بن عثمان کَراجکی (م ۴۴۹ق) در دو جزء شامل مطالب و موضوعات فراوانى است. علامه بحرالعلوم درباره اين كتاب مى نویسد: «كتاب كنزالفوائد بهترين گواه بر فضل و دانش علامه كراجكى و تحقيقات عميق و گسترده ايشان است. علاوه بر آن، نشان دهنده اطلاعات وسيع ايشان درباره مذاهب گوناگون و روايات اهل بيت عليهم السلام مى باشد. اين كتاب با شيوه اى جذاب و الفاظى شيرين، موضوعات مهم اسلامى را مطرح كرده است».

شاید بتوان ویژگی این کتاب را در انعکاس جریان علمی و مکاتب فکری عصر نویسنده به شمار آورد؛ نویسنده با نقل و بیان مطالب در موضوعات مختلف تاریخی، فقهی، کلامی، اصولی، تفسیری و ... دغدغه های علمای عصر خویش را در این کتاب منعکس کرده است. موضوعات مطرح شده از لحاظ حجم یکسان نیستند، برخی در حد یک پاراگراف و برخی همچون رساله مستقلی در چندین صفحه مطرح شده اند. از رساله های مستقل این مجموعه می توان رساله های «القول المبین عن وجوب مسح الرجلین»، «البیان عن جمل اعتقاد اهل الایمان»، «رسالة فی وجوب الامامة»، «مختصر التذکرة باصول الفقه» که تلخیص التذکرة باصول الفقه شیخ مفید (نخستین کتاب در اصول فقه شیعه)، و «البرهان علی صحّة طول عمر الامام صاحب الزمان علیه السلام» را برشمرد.

عناوین برخی از موضوعات مطرح شده در کتاب (بر اساس ترجمه مرحوم کمره ای) چنین است:

سخنى مختصر در باره اينكه همه پديده‏هاى جهان را آغازيست؛ تفسير حديث لا تسبو الدهر؛ اخبارى از پيغمبر و ائمه اطهار علیهم السلام در اخلاق و آداب؛ سخن امير مؤمنان علیه السلام درباره برادران و رفتار با آنان؛ شبهه جبريان كه كارهاى بنده را از خدا دانند؛ در اينكه خدای تعالى از خلقش جز طاعت نخواهد و گناهان را بد دارد؛ در شناسائى قدريه؛ در ذكر ولادت سيد ما رسول خدا و بيان اندكى از فضل آن حضرت(ص)؛ شرحى از معجزه بودن قرآن مجيد؛ در اشعار از ابى طالب بن عبد المطلب كه دليل آرند بر مؤمن بودن حضرت او؛ شبهه براهمه در باره نبوت و جواب آن؛ سخنى با يهود در باره انكار نسخ؛ عبد المطلب و رسم قربانی نهادن؛ ذكر ولادت امير مؤمنان(ع)؛ در ايمان امير مؤمنان(ع)؛ در اينكه على(ع) اول مرد مسلمان است؛ درباره بلوغ و سخنان على(ع)؛ درباره كتاب و كتابدارى؛ در مناظره با ابى حنيفه؛ گزارش مجلس بحث با جبريان؛ سخنان امير مؤمنان(ع) درباره دانش؛ رساله‏اى درباره وجوب امامت؛ چند حديث در فضل امير المؤمنين و دليل قرآنى به امامت؛ در اثبات امامت حضرت صاحب الزمان علیه السلام؛ تفسیر آیه شانزدهم سوره اسراء؛ مناظره مامون با امام رضا علیه السلام در امامت؛ داستان تزويج عمر با ام كلثوم؛ سخنى درباره قضا و قدر؛ سخنى درباره غيبت امام(ع) و سبب آن؛ در اثبات صانع؛ دليل اينكه خدای تعالى جسم نيست و سخنى از هشام؛ خوابى از شيخ مفيد در بحث با عمر در آيه غار؛ چند حديث در فضل على(ع) در حديث غدير؛ در ادب آموزيهاى اميرمؤمنان(ع) و سخنان حكيمانه آن حضرت؛ دليل بر صحت امامت و عصمت و حكم زمان غيبت؛ غلطگوئي ها و خطای مخالفان در موضوعاتی همچون نص بر امامت، انتخاب پيشوا، علم امامت، عصمت، امامت مفضول، مسأله تقيه و صحابه، و مباحثى در باره فدك.

دیگر آثار کراجکی در کنز الفوائد

علامه کراجکی در اين كتاب از بسيارى از كتاب هاى ديگر خود نام برده است. برخی از آنها را به طور کامل در این کتاب آورده و از برخی دیگر یا نام برده و یا مطلبی نقل کرده است؛ این کتابها عبارتند از:

البيان عن جمل اعتقاد اهل الایمان.
التنبيه على حقيقة الملائمة.
الرد على المنجّمين.
الكر و الفر فی الامامة.
مختصر التذكرة.
وجوب الإمامة.
مختصر من الكلام في أن للحوادث أوّلا.
القول المبين عن وجوب المسح على الرجلين (نامه ای به یکی از برادران دینی است).
البيان عن جمل اعتقاد أهل الإيمان (نامه ای به یکی از برادران دینی است).
كتاب الإعلام بحقيقة إسلام أمير المؤمنين(ع) (برای برخی از برادران دینی نوشته است).
المقدمات في صناعة الكلام.
رسالة في وجوب الإمامة، (برای برخی از برادران دینی نوشته است).
مختصر التذكرة بأصول الفقه (برای برخی از برادران دینی از کتاب استادش شیخ مفید اخذ کرده است).
البرهان على صحة طول عمر صاحب الزمان.
الرد على الغلاة.
رسالة في جوابه عن سؤال ورد إليه عن الحج.

ترجمه کنز الفوائد

این کتاب به قلم و تعلیقات محمد باقر کمره ای با عنوان «گنجینه معارف شیعه امامیه ترجمه‌ کنز الفوائد»، در چاپخانه فردوسی تهران به سال ۱۳۶۰ش چاپ شده است.

چاپهای کنزالفوائد

چاپ سنگی تبریز به خط محمد حسن بن محمد علی، تصحیح محمدحسین بن محمدرضا التبریزی، و به همت مشهدی اسد آقا به سال ۱۳۲۲ق / ۱۲۸۳ش. همین چاپ را مکتبه مصطفوی در سال ۱۳۶۹ش افست کرده است. این چاپ با عنوان کنز الفوائد: و فیه خمسة رسائل ۱- رسالة البیان عن جمل اعتقاد اهل الایمان، ۲ - رسالة فی وجوب الامامة، ۳ - رسالة فی اصول الفقه عن کتاب (المفید)، ۴ - رسالة المسمی بالبرهان، ۵ - رسالة التعجب من الکراجکی منتشر شده است. شایان ذکر است که رساله پایانی (التعجب) جزء کتاب کنز الفوائد نیست.
تحقیق عبد الله‏ نعمة. این اثر را ناشرهای مختلفی چاپ کرده اند؛ از جمله دارالاضواء (۱۴۰۵ق، بیروت)، دارالذخائر (۱۴۱۰ ق‏، قم) ‏. این چاپ شامل مقدمه ای مفصل در معرفی کراجکی و آثار وی است. محقق ۸۸ عنوان از آثار کراجکی را نام برده و رساله هایی را که به درخواست دیگران تألیف شده اند را مشخص کرده است. همچنین تعلیقات و پاورقی های مناسبی برای توضیح اعلام، واژگان و مصادر احادیث درج شده است.

تهیه و تنظیم: عباسعلی مردی