به نظر مى رسد اين دو تعريف به نوعى هم پوشانى دارند و گستره حديث مشكل، وسيع تر از غريب لفظى باشد.
حال اگر از فقره اول تعريفِ حديث مشكل، يعنى «ما اشتمل على ألفاظ صعبة لا يعرف معانيها إلّا الماهرون» كه همان غريب لفظى است، بگذريم و حوزه اختصاصى مشكل الحديث را فقط در جايى بدانيم، كه ابهام در مراد و مقصودِ حديث وجود دارد، نه متن آن، يعنى همان تكه دوم «مطالب غامضة لا يفهمها إلّا الماهرون»، مى توان گفت غريب لفظى در حوزه متن است و مشكل در حوزه معنا و مقصود.
اين ناهمگونى معنوى يك حديث، ممكن است با حديث ديگرى باشد و داخل در مباحث اختلاف الاخبار، كه در تعرفِ مختلف، گفته اند:
المختلف في صنفه لا في شخصه و ذلك حديثان متصادمان في ظاهر المعنى، سواء أمكن التوفيق بينهما بتقييد المطلق أو تخصيص العام، أو الحمل على بعض الوجوه التأويل أو كانا على صريح التضادّ الباتّ الموجب طرح أحدهما جملة البتة. ^۱
و اگر اين ناهمگونى معنوى با قرآن، حكم عقل و يا واقعيت خارجى باشد، داخل در حوزه مشكل الحديث است.
اين اختلاف حديث، با ساير ادله نيز به چند صورت تصور مى شود:
الف. صورى يا واقعى
ب. ابتدايى و يا مستمر
ج. ذاتى يا عرضى ^۲

كوشش حديث پژوهان در رفع مشكل

در حوزه غريب الحديث تلاش زيادى از آغاز عصر شكوفايى حديث در ميان

فهم مفردات كه بر آمده از علم صرف و لغت است، فهم تركيب ها و اعراب حديث، قرينه هاى فهمِ مراد، مانند تضمين و تعليل، اسباب ورود حديث و توجه به احاديث مشابه و معارض، از مهمترين عواملِ مؤثر در فهم درست، از متن حديث است.
برخى از مواردى كه مى تواند در درك كلام معصوم و فهم متن و يا فهم مقصود خلل ايجاد كند نيز عبارت اند از:
اشتراكات لفظى، تحول زبان در گذرِ زمان، خلط معناى لغوى و اصطلاحى، آميختن معناى فارسى و عربى، ناديده گرفتن حروف مؤثر نادرست كه اخلال در فهم متن مى كنند و تتبع نادرست، پيش فرض هاى ذهنى، پيروى از اهواء و آراء، برخوردهاى گزينشى، ساده انگارى، بسته ذهنى و جمود، اخباريگرى و التزام شديد به ظاهر حديث و هراس از تفريع فروع و تطبيق اجتهادى، خلط جرى و تطبيق با تفسير، قرار گرفتن حديث در جاى نامناسب خود در ابواب و دخالت فهم محدث و جامع نگار، ناديده گرفتن آهنگ سخن ـ كه در معمول موارد قابل انتقال به نوشتار نيست.
اين همه در فهم ما از مقصود و مراد گوينده حديث ايجاد اشكال و نارسايى مى كنند. ^۱
با اين تفصيل اگر مانعى در فهم حديث پيش آمد، آن را تبديل به حديث غريب مى كند و گفته اند:
الغريب لفظا هو ما اشتمل متنه على لفظ غامض بعيد عن الفهم لقلة استعماله في الشايع من اللغة. ^۲
و اگر در فهم مراد و مقصود امام از حديث خللى بود مشكل الحديث است كه آن را نيز چنين شناسانده اند:
المشكل هو ما اشتمل على ألفاظ صعبة لا يعرف مبانيها إلّا الماهرون أو مطالب غامضة لا يفهمها إلّا العارفون. ^۳