[ مذمّت بخل ]

همچنانچه افراط در خرج ، قبيح و مذموم است ، امساك و بخل ، تيرِ مذموم است و از احاديث سابقه كه متضمّن ميانه روى بود ، اين معنى ظاهر شد. و احاديث در فضل جود و اِطعام و صِله اخوان و فقرا و مذمّت بخل ، بسيار است ، و از آن جمله ، قليلى مذكور مى شود :
روايت نموده است محمّد بن يعقوب كلينى رضى الله عنه از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام كه در تفسير قول الهى : «كَذَ لِكَ يُرِيهِمُ اللَّهُ أَعْمَالَهُمْ حَسَرَ تٍ عَلَيْهِمْ» ؛ ^۱ يعنى : «همچنين مى نمايد خداى تعالى ، اعمال آن جماعت را حسرتى چند بر ايشان» ، فرمود كه : آن حسرت ، آن است كه مردى مال خود را نگاه دارد و از جهت بخل ، در راه طاعت الهى صرف نكند ، و بعد از آن بميرد و آن را بگذارد از براى كسى كه آن را در طاعت الهى يا در معصيت الهى صرف نمايد. پس اگر در طاعت الهى صرف كند ، آن را در ميزان ، عمل ديگرى خواهد ديد و موجب حسرت او خواهد بود ؛ زيرا كه آن مال ، در تصرّف او بود و مى توانست كه در مصرف طاعتْ صرف كند و نكرد ، و اگر آن شخص ، آن مال را در معصيتْ صرف كرده باشد ، گذاشتن مال از براى او ، باعث قوّت او شده خواهد بود در معصيت. پس از اين جهت ، موجب حسرت او خواهد بود . ^۲
و از حضرت امام محمّد باقر عليه السلام روايت كرده كه فرمود : مال خود را در طاعت الهى صرف كن و يقين دان كه خداى تعالى ، عوض مى دهد ؛ زيرا كه هيچ بنده اى از بندگان الهى ـ خواه مرد و خواه زن ـ بخل نمى ورزد در صرف نمودن چيزى در مصرفى كه رضاى الهى در آن باشد ، مگر آن كه چندين برابر او را در مصرفى صرف كند كه موجب غضب الهى باشد . ^۳
و از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام روايت كرده كه فرمود : كيست كه ضامن شود چهار چيز را تا در عوض ، چهار خانه در بهشت بگيرد؟ بعد از آن فرمود : مال را در طاعت الهى صرف كن و از پريشانى مترس و با مردم ، به انصافْ سلوك كن و بر همه كس ، سلام كن ، و ترك كن مجادله و نزاع را ، هرچند حق با تو باشد . ^۴
و از آن حضرت ، روايت كرده كه از پدران خود عليهم السلام روايت فرمود كه : حضرت امير المؤمنين عليه السلام شنيد كه مردى مى گويد كه : شحيح ، يعنى بخيلِ بسيار بخيل ^۵ ، معذورتر است از كسى كه ظلم بر مردم كند. پس فرمود كه : دروغ مى گويد. به درستى كه ظالم ، گاه هست كه توبه مى كند و استغفار مى كند و حقّ مردم را به ايشان ، پس مى دهد ، و كسى كه بخل شديد مى ورزد ، زكات نمى دهد و تصدّق نمى كند و صِله رحِم به جا نمى آورد و حقّ ميهمان را رعايت نمى كند و انفاق فى سبيل اللّه و مصارف خير ، به جا نمى آورد ، و حرام است بر بهشت كه شحيح ، داخل او شود . ^۶
و از آن حضرت ، روايت كرده كه از پدر خود عليه السلام روايت فرمود كه حضرت پيغمبر صلى الله عليه و آله فرموده كه : هيچ چيز ، اسلام را باطل و زايل نمى سازد ، مثل بخل شديد. به درستى كه آن را حركتى پنهانى هست ، مثل حركت مورچه ، و شعبه اى چند هست ، مثل شعبه هاى شرك . ^۷
و از آن حضرت ، روايت كرده كه فرمود : جوانى سخى كه آلوده به گناهان باشد ، بهتر است از مرد پيرِ عابد كه بخيل باشد . ^۸
و از بعضى از اصحاب آن حضرت ، روايت كرده كه گفت : سؤال كردم كه : حدّ سخا ، كدام است؟ فرمود كه : حقّى كه خداى تعالى در مال تو قرار داده ، از مال خود بيرون كنى و آن را در مصرفش صرف كنى . ^۹
و در چند حديث وارد شده كه هر روز به سه سائل ، چيزى مى بايد داد و اگر زياده از سه را خواهند ، عطا كنند و اگر نخواهند ، نكنند. و سائلى را كه چيزى ^۱۰ ندهند ، مى بايد به زبان خوش برگردانند ، نه به درشتى . و آن كس را كه عطايى ^۱۱ كنند ، منّت نمى بايد ^۱۲ گذاشت ، چنانچه حق تعالى در كلام مجيد فرموده كه : «يَـأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ لَا تُبْطِـلُواْ صَدَقَاتِكُم بِالْمَنِّ وَالْأَذَى» ؛ ^۱۳ يعنى : اى جماعتى كه ايمان آورده ايد ! باطل مكنيد تصدّقات خود را به منّت گذاشتن و ايذا كردن . ^۱۴ و وارد شده كه سائلى [ را ] كه مرد باشد ، در شب رد نمى بايد كرد ؛ زيرا كه ملائكه به جهت امتحان ، به صورت بنى آدم مى آيند و سؤال مى كنند . و سائل مى بايد كه هر چه به او دهند ، قبول كند و شكر كند .
و محمّد بن يعقوب كلينى ، روايت كرده از مَسمَع بن عبد الملك كه گفت : در خدمت حضرت امام جعفر صادق عليه السلام بوديم در مِنا و پيش ما انگورى بود و از آن مى خورديم. سائلى سؤال كرد . حضرت فرمود كه خوشه انگورى به او دادند . آن سائل گفت : خوشه انگور به كار من نمى آيد . اگر درهمى مى بود ، خوب بود . حضرت فرمود : خداى تعالى به تو احسان كند ! پس برفت و بعد از آن ، برگشت و گفت : خوشه انگور را بدهيد . حضرت فرمود : خداى تعالى به تو احسان كند ! ^۱۵ و چيزى به او نداد .
بعد از آن ، سائلى ديگر آمد. حضرت ، سه دانه انگور برداشت و به او داد. آن سائل ، از دست آن حضرت گرفت و گفت : «الحَمْدُ للّه ِِ رَبِّ الْعالَمِينَ الَّذِى رَزَقَنِى !» ؛ يعنى : حمد ، مر خداوند عالميان؟ را ؛ آنچنان خداوندى كه مرا روزى داد ! حضرت فرمود كه : در جاى خود باش ! و هر دو دست خود را از انگور پُر كرده ، به او داد. سائل ، از دست آن حضرت گرفت و گفت : «الحَمْدُ للّه ِِ رَبِّ الْعالَمِينَ !» . فرمود كه : بر جاى خود باش ! و به غلام خود گفت كه : از دراهم ، چه چيز همراه دارى؟ او تخمينا بيست درهم داشت. آن را به او ^۱۶ داد. پس سائل بگرفت و گفت : «الحَمْدُ للّه ِِ ! هَذَا مِنْكَ وَحْدَكَ لا شَريكَ لَكَ» ؛ يعنى : حمد ، مر خداى را ! اين نعمت ، از توست ، به ^۱۷ تنهايى. تو را شريكى نيست در انعام . يا : حمد ، مر تو راست تنهايى و تو را شريكى نيست ^۱۸ . پس حضرت فرمود كه : بر جاى خود باش ! و پيراهن خود را كَنْد و فرمود كه : بپوش اين پيراهن را ! پس بپوشيد و گفت : «الحْمَدُ للّه ِِ الَّذِى كَسانِى وَ سَتَرَتِى يا أبا عَبْدِ اللّه ِ ! » ؛ يعنى : حمد ، مر خداوندى را كه مرا كسوه داد و پوشانيد يا أبا عَبْدِ اللّه ِ ! آن كه گفت : «جَزَاكَ اللّه ُ خَيْرا !» ؛ يعنى : خداى تعالى ، تو را جزاى خير بدهد ! و از براى آن حضرت ، به غير از اين ، دعايى نكرد و بعد از آن رفت. پس گمان ما آن شد كه اگر دعايى از براى او نمى كرد ، ديگر به او چيزى مى داد ؛ زيرا كه بعد از چيزى دادن ، هر بار كه حمد خداى تعالى مى كرد ، به او عطايى مى فرمود . ^۱۹
و بدان كه از قصّه نزول سوره «هل أتى» چنان ^۲۰ ظاهر مى شود كه چيزى دادن به سائل ، با وجود غايت احتياج خود وعيال ، ممدوح است و بنا بر اين ، صرف نمودن مال در مصرف خير ، مطلقا ، يا در خصوص سائل با وجود آن كه باعث فقر و پريشانى خود نشود ، خوب خواهد بود ؛ زيرا كه سوره مذكوره ، چنانچه عامّه و خاصّه روايت كرده اند ، در شأن حضرت امير المؤمنين عليه السلام و اهل بيت آن حضرت ـ صلوات اللّه عليهم ـ نازل شد در وقتى كه با شدّت گرسنگى ، طعام خود را به مسكين و يتيم و اسير ، در يك شب يا در سه شب دادند و افطار نكردند و روزه را نذر فرموده بودند . ^۲۱ و در بعضى از روايات ، وارد شده كه فضّه ، كنيز ايشان ، از جمله روزه داران بود . ^۲۲
و كلام الهى كه در مدح انصار مى فرمايد : «وَ يُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ» ؛ ^۲۳ يعنى : «اختيار مى كنند ديگران را بر خود ، هر چند خود ، صاحب فقر و احتياجْ بوده باشند» ، مؤيّد اين معنى است .
و همچنين ، حديثى كه ابن بابويه رضى الله عنه در كتاب امالى روايت كرده كه : حضرت امير المؤمنين عليه السلام داخل مكّه شد. پس اعرابى اى را ديد كه به جامه كعبه چسبيده و مى گويد : «يا صاحِبَ البَيْتِ ! البَيْتُ بَيْتُكَ وَالضَّيْفُ ضَيْفُكَ وَلِكُلِّ ضَيْفٍ مِنْ مُضِيفِهِ قِرىً ، فَاجْعَلْ قَرَاىَ مِنْكَ الْمَغْفِرَةَ ! » ؛ يعنى : اى صاحب خانه ! خانه ، خانه توست و مهمان ، مهمان توست و هر مهمانى را از مهماندار ، ضيافتى مى باشد. پس مهمانى مرا از كَرَم خود ، آمرزش مقرّر ساز. پس حضرت امير المؤمنين عليه السلام به اصحاب خود گفت ^۲۴ : آيا مى شنويد سخن اعرابى را ؟ گفتند : بلى. فرمود : خداى تعالى ، كريم تر از آن است كه مهمان خود را رد كند.
پس شب دوم ، اعرابى را ديد كه به همان رُكن چسبيده و مى گويد : «يا عَزِيزاً فِى عِزِّكَ فَلا أعَزَّ مِنْكَ فِى عِزِّكَ ! أعِزَّنِى بِعِزِّ عِزِّكَ فِى عِزٍّ لا يَعْلَمُ أحَدٌ كَيْفَ هُوَ ، أتَوَجَّهُ إلَيْكَ وَ أتَوَسَّلُ إلَيْكَ بِحَقِّ مُحَمَّدٍ وَآلِ مُحَمَّدٍ عَلَيْكَ أعْطِنِى ما لا يُعْطِينِى غَيْرُكَ وَاصْرِفْ عَنّى ما لا يَصْرِفُهُ أحَدٌ غَيْرُكَ» ؛ يعنى : اى آن كسى كه در مرتبه عزّتى كه لايق به توست ، عزيزى ، پس كسى عزيزتر از تو نيست در مرتبه عزّت تو ! عزيز گردان مرا به عزّتِ عزّت خودت ، به ^۲۵ نوعى از عزّت كه كسى كيفيت آن را نداند. رو به جناب اقدس تو مى كنم و وسيله خود مى سازم آن حقّى را كه حضرت محمّد و آل او را ـ صلوات اللّه عليهم ـ بر تو هست . عطا كن به من ، آن چيزى را كه ديگرى به من عطا نمى كند ، و بگردان از من ، مكارهى چند را كه ديگرى از من نمى گرداند. پس حضرت امير المؤمنين ، به اصحاب خود گفت ^۲۶ : واللّه كه آنچه گفت ، اسم اكبر خداى تعالى است به زبان سريانى كه حبيب من ، رسول خدا صلى الله عليه و آله ، مرا به آن خبر داده ! سؤال نمود اعرابى ، بهشت را از خداى تعالى ، پس به او عطا فرمود. و سؤال كرد خلاصىِ از جهنّم را ، و خداى تعالى ، دفع كرد از او عذاب جهنّم را .
و چون شب سوم شد ، اعرابى را ديد كه به همان رُكن ، دست زده و مى گويد : «يا مَنْ لا يَحْويهِ مَكانٌ وَ لا يَخْلُوا مِنْهُ مَكانٌ بِلا ^۲۷ كَيْفِيَّةٍ ! كانَ ارْزُقِ الأعْرَابِىَّ أرْبَعَةَ اَلْفِ دِرْهَمٍ» ؛ يعنى : اى آن كه احاطه نمى كند به او مكانى ؛ زيرا كه او را مكان نمى باشد ، و خالى نيست از او هيچ مكانى ؛ زيرا كه علم و قدرت او به همه جا و همه چيز ، احاطه كرده ، و موجود است ، بى آن كه او را چگونگى و كيفيتى باشد ! عطا كن اعرابى را چهارهزار درهم .
پس حضرت امير المؤمنين عليه السلام پيش او آمد و گفت : اى اعرابى ! از خداى تعالى سؤال كردى كه تو را به مغفرت خود ، مهمانى كند ، تو را ضيافت كرد ، و بهشت [ را ] از او سؤال كردى ، عطا فرمود ، و سؤال كردى كه تو را از عذاب جهنّم ، خلاصى دهد ، آتش جهنّم را از تو صرف نمود ، و در اين شب ، از خداى تعالى ، چهارهزار درهم مى طلبى؟ ! اعرابى پرسيد كه : تو كيستى؟ فرمود : من ، على ابن ابى طالبم. اعرابى گفت : واللّه كه آنچه من طلب كرده ام ، تويى و حاجت خود را از تو مى خواهم ! فرمود : سؤال كن مطلب خود را ، اى اعرابى ؟ گفت ^۲۸ : هزار درهم به جهت مهر زن مى خواهم ، و هزار درهم مى خواهم كه قرض خود را پس دهم ، و هزار درهم مى خواهم كه خانه اى بخرم ، و هزار درهم به جهت خرجى مى خواهم . فرمود كه : آنچه خواستى ، از روى انصاف خواستى. پس وقتى كه از مكّه بيرون آيى و به مدينه آيى ، خانه مرا بپرس و پيش من بيا .
اعرابى ، يك هفته در مكّه توقف كرد و بعد از آن ، به طلب آن حضرت به مدينه آمد و در شهر مدينه ندا مى كرد كه : كى مرا راه نمايى مى كند به خانه على بن ابى طالب عليه السلام ؟ حضرت امام حسين عليه السلام در ميان چند طفل شنيد كه اعرابى ، تفحّص خانه آن حضرت مى كند. فرمود كه : من ، تو را به خانه آن حضرت ، راه نمايى مى كنم و من ، فرزند او هستم ، حسين بن على. اعرابى گفت : پدر تو كيست ؟ فرمود : امير المؤمنين ، على بن ابى طالب . گفت ^۲۹ : مادر تو كيست؟ فرمود : فاطمه زهرا ، سيّده زنان عالميان. گفت : جدّ تو كيست؟ فرمود : رسول خدا ، محمّد بن عبد اللّه بن عبد المطّلب صلى الله عليه و آله . گفت : جدّه تو كيست؟ فرمود : خديجه بنت خُوَيلِد. گفت : برادر تو كيست؟ فرمود : ابو محمّد حسن بن على بن ابى طالب . گفت : تمام دنيا را تو گرفتى ! برو نزديك ^۳۰ امير المؤمنين عليه السلام و به او بگو كه : اعرابى اى كه شما تعهّدِ كارسازى او در مكّه كرده ايد ، بر درِ خانه ايستاده .
حضرت امام حسين عليه السلام نزد آن حضرت رفته و گفت : اى پدر ! اعرابى اى بر درِ خانه ايستاده و مى گويد كه شما ، متعهّد كارسازى او در مكّه شده ايد. حضرت امير المؤمنين عليه السلام از حضرت فاطمه ـ صلوات اللّه عليها ـ پرسيد كه : هيچ چيزى دارى كه اعرابى بخورَد؟ حضرت فاطمه عليهاالسلام گفت : خداوندا ! تو مى دانى كه چيزى حاضر نيست. پس حضرت ، رَخت ^۳۱ خود را پوشيده ، بيرون آمد و گفت ^۳۲ : ابا عبد اللّه سلمان فارسى را از براى من ، طلب كنيد. پس سلمان به خدمت آن حضرت آمد . فرمود ^۳۳ كه : يا ابا عبد اللّه ! باغى كه حضرت پيغمبر صلى الله عليه و آله درخت هاى آن را به دست خود نشانيده ، ببين كه چه كسى اراده خريدن آن مى كند و از براى من بفروش .
سلمان به بازار آمد و مشترى اى پيدا كرده ، باغ را به دوازده هزار درهم فروخت و قيمتش را پيش آن حضرت آورد. پس اعرابى را طلبيده ، چهارهزار درهم به او داد و چهل درهمِ ديگر [ هم ] به جهت خرجى راه ، عطا نمود .
خبر به سائلان مدينه رسيد و جمع شدند. يكى از انصار ، خبر به حضرت فاطمه ـ صلوات اللّه عليها ـ داد. فرمود كه : خداى تعالى ، تو را اجر راهى كه آمدى ، عطا كند ! پس حضرت امير المؤمنين عليه السلام نشست و زر در پيش آن حضرت ، ريخته بود و مردم ، بر سر آن حضرت ، جمع شدند و به هر كس ، مُشتى از آن مى داد تا آن كه يك درهم [ نيز ] نماند .
پس چون به خانه آمد ، حضرت فاطمه عليهاالسلام گفت : يابن عم ! باغى كه پدرم از براى تو درخت نشانيده بود ، فروختى؟ فرمود : بلى ! فروختم به چيزى كه از آن ، بهتر بود در دنيا و آخرت. پرسيد كه : قيمتش را چه كردى؟ فرمود : دادم به چشمى چند كه شرم مى آمد مرا پيش از آن كه از من سؤال كنند ، از آن كه ايشان را به خوارىِ سؤال ، ذليل سازم. حضرت فاطمه عليهاالسلامفرمود كه : من ، گرسنه ام و دو پسر من ، گرسنه اند و شكّى ندارم در آن كه تو ^۳۴ هم مثل ما گرسنه هستى. آيا از آن جا يك درهم به ما نمى رسيد؟ پس كنار جامه آن حضرت را گرفت. فرمود : مرا بگذار ! حضرت فاطمه عليهاالسلام گفت : پدرم مى بايد ميانه من و تو در اين قصّه حكم كند. پس جبرئيل عليه السلام بر حضرت پيغمبر صلى الله عليه و آله نازل شد و گفت : يا محمّد ! به درستى كه خداى تعالى ، تو را سلام مى رساند و مى فرمايد : على بن ابى طالب را از من ، سلام برسان و به فاطمه بگو كه : تو را نيست كه دست بر دست هاى او زنى .
چون حضرت پيغمبر صلى الله عليه و آله به خانه حضرت امير المؤمنين عليه السلام آمد و ديد كه حضرت فاطمه ، جامه آن حضرت را گرفته ، از سبب آن سؤال فرمود. حضرت فاطمه عليهاالسلام فرمود : اى پدر ! باغى [ را ] كه شما به دست خود درخت هاى آن را نشانيده بوديد ، به دوازده هزار درهم فروخت و از آن ، يك درهم نگاه نداشت كه چيزى خوردنى بخريم. حضرت پيغمبر صلى الله عليه و آله فرمود كه : جبرئيل عليه السلام مرا از جانب خداوند عالميان ، سلام رسانيد و گفت : على بن ابى طالب را از جانب خداى تعالى ، سلام برسان ، و به من فرموده كه به تو بگويم كه : نيست تو را كه دست بر دست هاى او زنى. حضرت فاطمه عليهاالسلام گفت ^۳۵ : من ، طلب آمرزش از خداى ـ عزَّ و جلَّ ـ مى كنم و ديگر ، هرگز چنين نخواهم كرد .
بعد از آن ، حضرت فاطمه عليهاالسلام گفت كه : پدرم صلى الله عليه و آله از طرفى بيرون رفت و امير المؤمنين عليه السلام از طرفى ، و زمانى نگذشت كه پدرم باز گشت و هفت درهم از درهم هاى سياه هَجَرى آورد و فرمود كه : اى فاطمه ! پسر عمّ من كجاست؟ گفتم : بيرون رفت. فرمود : اين درهم ها را بگير و وقتى كه بيايد ، بگو كه از براى شما خوردنى بخرد .
چون اندك زمانى گذشت ، حضرت امير المؤمنين عليه السلام باز گشت و فرمود كه : ابن عمّم باز گشته ؛ زيرا كه بوى خوش مى يابم. گفتم : بلى ! باز گشت و به من چيزى داد كه به جهت ما خوردنى بخرى. فرمود كه ^۳۶ : به من ده. پس هفت درهم هَجَرى را به او دادم. فرمود : «بِسْمِ اللّه ِ وَالْحَمْدُ للّه ِِ كَثِيرا طَيِّبا وَ هَذَا مِنْ رِزْقِ اللّه َ». بعد از آن ، به حضرت امام حسن عليه السلام فرمود : برخيز و همراه من بيا. پس به بازار آمدند در راه ، مردى ايستاده بود و مى گفت : «مَنْ يُقْرِضُ الْمَلِىَّ الْوَفِىَّ؟» ؛ يعنى : كيست كه قرض دهد به مالدارِ وفاكننده؟ پس حضرت امير المؤمنين عليه السلام به حضرت امام حسن عليه السلام گفت : يا بُنَىَّ ! دراهم را به اين سائل بدهيم؟ حضرت امام حسن عليه السلام گفت : آرى ، واللّه ! پس دراهم را به سائل داد. حضرت امام حسن عليه السلام گفت : اى پدر ! همه درهم ها را دادى؟ فرمود : بلى. به درستى كه آن كسى كه اندك را مى دهد ، قادر است بر آن كه بسيار هم ^۳۷ بدهد.
پس حضرت امير المؤمنين عليه السلام به درِ خانه مردى رفت كه از او قرض كند. در راه اعرابى اى را ديد كه شترى دارد. گفت : يا على ! اين شتر را از من بخر. فرمود كه : قيمتش را ندارم. اعرابى گفت : من صبر مى كنم تا وقتى كه به هم رسانى. فرمود كه : به چند مى فروشى ، اى اعرابى؟ گفت : به صد درهم. پس به حضرت امام حسن عليه السلام فرمود كه : بگير اين شتر را. آن حضرت ، شتر را گرفته ، روانه ^۳۸ شدند. اعرابى اى ديگر به ايشان برخورد كه به آن اعرابى اوّل ، شبيه بود و جامه هاى ايشان به يكديگر شبيه نبود. پرسيد كه : يا على ! اين شتر را مى فروشى؟ فرمود كه : تو شتر را از براى چه چيز مى خواهى؟ گفت : از براى آن كه اوّلْ جنگى كه ابن عمّ تو در راه خدا كند ، سوار شوم و جهاد كنم. فرمود كه : اگر قبول مى كنى ، شتر را بگير و قيمتْ در كار نيست. گفت : من قيمتش را همراه دارم و به قيمت مى خرم. پس تو آن را به چند خريده اى؟ فرمود : به صد درهم خريده ام. اعرابى گفت : به صد و هفتاد درهم مى خرم. پس به حضرت امام حسن عليه السلام فرمود كه : زر را بگير و شتر را به او بده و صد درهم را بده به اعرابى اوّل كه شتر را ^۳۹ به ما فروخت و هفتاد درهم را نگاه دار تا چيزى بخريم. حضرت امام حسن عليه السلام زر را گرفته ، شتر را تسليم نمود .
حضرت فرمود كه : بطلب اعرابى اى را كه شتر [ را ] از او خريده بودم . روانه شدم تا قيمت شتر را به او دهم ، ديدم كه حضرت پيغمبر صلى الله عليه و آله در كنار راه ، در جايى نشسته بود كه پيش از آن نديده بودم كه در آن جا نشسته باشد و بعد از آن هم ^۴۰ نديدم كه آن جا بنشيند. چون مرا ديد ، خندان شد ، چنان كه دندان هاى آسيا آن حضرت پيدا شد. گفتم : خداى تعالى ، تو را خندان سازد و روزِ تو را به بشارت بدارد ! فرمود : يا ابا الحسن ! اعرابى اى را طلب مى كنى كه شتر به تو فروخته ، از براى آن كه زر او را بدهى؟ گفتم : آرى ، واللّه ! مادر و پدرم فداى تو باد ! فرمود كه : يا ابا الحسن ! آن كس كه شتر به تو فروخت ، جبرئيل عليه السلام بود و آن ديگرى كه از تو خريد ، ميكائيل عليه السلام بود و شتر ، از ناقه هاى بهشت بود و دراهم ، از پيش ِ خداوند عالميان آمده بود. پس آن را در راه خير ، صرف كن و از تنگى مترس . ^۴۱
و محمّد بن يعقوب كلينى رضى الله عنه از سماعه روايت كرده كه گفت : از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام پرسيدم كه : مردى كه زياده از قوت يك روز نداشته باشد ، آيا مى بايد كه چيزى بدهد به كسى كه هيچ نداشته باشد؟ و كسى كه قوت يك ماهه داشته باشد ، مى بايد چيزى بدهد به كسى كه كمتر از او داشته باشد ^۴۲ ؟ و كسى كه قوت يك ساله داشته باشد ، همچنين به كسى كه كمتر داشته باشد؟ يا اينها همه از جمله كفاف است كه هرگاه از آن جا چيزى ندهد ، او را ملامت نتوان كرد؟ فرمود كه : در اين جا دو چيز هست : يكى آن كه افضل و بهترِ شما ، كسى است كه حريص تر و راغب تر به احسان و برگزيدن خود بر مردم باشد ؛ زيرا كه خداى تعالى مى فرمايد كه : «وَ يُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ» ؛ ^۴۳ يعنى : اختيار مى كند ديگران را بر خود ، هر چند خود ، صاحب فقر و احتياج بوده باشند. و ديگرى آن است كه كسى را بر نگاه داشتن قدر كفاف ، ملامت نمى توان كرد و دستِ بالا بهتر است از دستِ پايين ؛ يعنى دستى كه عطا مى كند ، بهتر است از دستى كه سؤال مى كند و چيزى مى گيرد، يا بهتر است از دستى كه چيزى نمى دهد؛ و ابتدا كن در چيزى دادن به عيال خود.
و از حضرت امام محمّد باقر يا امام جعفر صادق عليهماالسلام روايت مى كند كه شخصى پرسيد كه : كدام تصدّق ، افضل است؟ فرمود : آن كه مردى كه چيزى كم داشته باشد ، به مشقّتْ تصدّقى ^۴۴ بكند. آيا نشنيده اى كه خداى تعالى مى فرمايد : «وَ يُؤْثِرُونَ عَلَى أَنفُسِهِمْ وَلَوْ كَانَ بِهِمْ خَصَاصَةٌ» ؟ ^۴۵
و ابن بابويه رحمه الله در فقيه ، روايت كرده است از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام كه حضرت پيغمبر صلى الله عليه و آله فرمود كه : هيچ خرج كردن ، دوست تر نيست پيش خداى تعالى ، از خرج كردنى كه نه زياد باشد و نه كم ، و خداى تعالى دشمن مى دارد اسراف را ، مگر در حجّ و عمره. پس رحمت كند خداى تعالى ، مؤمنى را كه از ممّر حلال ، كسب كند و به طريق اقتصاد و ميانه روى ، خرج كند و زيادتى كه داشته باشد ، به جهت آخرت خود ، پيش فرستد . ^۴۶