[ جمع بين روايات ]

و ظاهر اين حديث ، آن است كه اختيار نمودن ديگران بر خود و عيال و تصدّق نمودن به جميع آنچه داشته باشند ، منسوخ است به آيات و احاديثى كه متضمّن امر به ميانه روى و ترك اسراف است ، و در وقتى كه حضرت امير المؤمنين عليه السلام قوت خود و عيال را به مسكين و يتيم و اسير داده ، گرسنه ماندند ، استحباب اين امر ، منسوخ نشده بود و نكته در منسوخ شدن اين حكم بعد از فعل آن حضرت ، ممكن است كه اختصاص اين فضل به آن حضرت باشد ، چنانچه در آيه نجوا ، خداى ـ عزَّ و جلَّ ـ امر فرموده كه : هر كس خواهد كه با حضرت پيغمبر صلى الله عليه و آله سخنى پنهانى بگويد ، تصدّقى بكند و بعد از آنْ سخن بگويد ، و هيچ كس از صحابه پيش از نجوا ، تصدّق نكرد ، الّا على بن ابى طالب ـ صلوات اللّه عليه ـ ، و بعد از تصدّق و نجواى آن حضرت ، آن حكم منسوخ شد و اين فضل ، مخصوص به آن حضرت شد .
و از حديث على بن ابراهيم كه در باب نزول سوره «هل أتى» روايت كرده ، ظاهر مى شود كه اين حكم در هر مؤمنى كه آن نوع تصدّق به جهت رضاى الهى كرده باشد ، جارى است . ^۱
و ممكن است كه مراد ، جارى بودن حكم ، قبل از نزول ناسخ باشد. پس منافات با حديث سابق ، نخواهد داشت. و ممكن است كه مراد از نسخ در حديث سابق ، نسخ عموم اين حكم باشد ؛ يعنى اگر كسى اعتماد تام بر صبر خود و عيال داشته باشد و داند كه از ايشان و از خود ، امرى مخالف رضا به قضاى الهى سر نمى زند ، تصدّق نمودنى چنين ، مُستحسَن باشد ، و اگر از بى صبرى ترسد ، خوب نباشد.
و ممكن است كه استحباب اين نوع تصدّق ، مخصوص كسى باشد كه داند كه به زودى ، قدرِ كفاف خود و عيال به دست مى آيد و كسى كه نداند ، او را مستحب نباشد.
و ممكن است كه مخصوص كسى باشد كه داند كه از آن عطا ، نفع به شخصى كه به او عطا مى كند ، زياده مى رسد از ضررى كه به خودش عايد مى شود ، و اگر به عكس ِ اين صورت باشد ، خوب نباشد .
و كلينى رحمه الله در كافى و ابن بابويه رضى الله عنه در فقيه ، روايت نموده اند از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام كه فرمود : از براى برادر مؤمن خود ، داخل مشو در امرى كه ضرر آن بر تو عظيم تر باشد از منفعتى كه به او مى رسد . ^۲
و كلينى رحمه الله اين مضمون را به دو طريق ديگر روايت كرده . ^۳ و آنچه در چند حديث وارد شده كه : وقتى كه پريشان شويد ، با خداى تعالى معامله كنيد به تصدّق؛ و آنچه قريب به اين مضمون است ، محمول است بر آن كه تصدّق به قدرى باشد كه ضررش به خود و عيال ، عظيم نباشد و قدر قليلى كه تصدّق كنند بر هر يك ، چندان نمى نمايد و موجب فتحِ باب روزى مى شود و بعيد نيست كه در حالت فقر ، تصدّق به قدرى قليل ، به جهت ازدياد رزقْ خوب باشد . و با وجود غنا ، صرف مال در مصارف خير بر وجهى كه منجر به فقر شود ، خوب نباشد ، چنانچه از بعضى از احاديث سابقه ظاهر شد ؛ زيرا كه انتقال از غنا به پريشانى ، بر اكثر نفوسْ دشوارتر است از انتقال از بعضى مراتب فقر به مرتبه شديدتر .
و آنچه در بعضى احاديث سابقه گذشت كه در حج و عمره ، اسراف نمى باشد ، محمول ست بر آن كه صرف مال در اين مصرف ، مثل ساير مصارف نيست و بسيارى از زيادتى ها در اين مصرف ، اسراف نيست ، به خلافِ بعضى از مصارف ديگر. و از حديث حضرت ابى عبد اللّه عليه السلام در جواب سفيان ثورى و اَشباه او ظاهر شد كه انفاق بر پدر و مادر و بعد از ايشان بر باقى عيال ، مقدّم است بر جميع مصارف .
و كلينى رحمه الله ازحضرت ابى الحسن عليه السلام روايت كرده كه اين آيه را تلاوت فرمود كه : «وَ يُطْعِمُونَ الطَّعَامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْكِينًا وَ يَتِيمًا وَ أَسِيرًا» ، ^۴ و فرمود كه : عيال هر كس ، اسير اويند . ^۵
و در چند حديث ، وارد شده كه : هر گاه خداى تعالى بر شما توسعه كند ، شما نيز در انفاق ، توسعه كنيد و وقتى كه روزى را بر شما تنگ گيرد ، شما نيز تنگ گيريد ^۶ و با خداى تعالى ، جود مَوَرزيد . ^۷