[ دليل مستجاب نشدن دعاها ]

و بسيارى از دعاها كه مستجاب نمى شود ، از جهت كثرت معاصى بندگان است و گاه باشد كه از جهت متحقّق نشدن يكى ^۱ از شرايط باشد كه سابقا مذكور شد. و سبب مستجاب نشدن دعاها ، ممكن است كه از جهات ^۲ ديگر باشد :
يكى آن كه مصلحت آن بنده در برآمدن آن حاجت نباشد ؛ بلكه متضمّن ضررى دينى يا دنيوى از براى او باشد و استدعاى حصول آن مطلب ، از قبيل طلبِ سمّ قاتل است از كريم ، و خواستن غذاى مضرّ از طبيب. و دعاى بنده در چنين حالتى ، بى فايده نيست ؛ زيرا كه دعا ، مطلقا عبادت الهى است و موجب ترتّب ثواب و رفعِ درجات مى شود ، هرچند حصول مطلب بر آن مترتّب نشود .
ديگر آن كه گاه هست كه خداى تعالى، تأخير در استجابت دعاى دوستان خود مى فرمايد، به جهت آن كه نمى خواهد كه آواز دعاى ايشان از درگاه او قطع شود، ودعاى دشمنان خود را زود مستجاب مى كند، به جهت آن كه آواز ايشان ، قطع شود. و كلينى ؛ به اين مضمون ، چند حديثْ روايت كرده . ^۳
ديگر آن كه گاه هست كه دعاى بعضى از دوستان خود را در مطلبى مستجاب نمى فرمايد ، از جهت آن كه بهتر از آنچه طلبيده اند ، در دنيا يا در آخرت ، به ايشان عطا فرمايد ، چنانچه كلينى رحمه اللهاز حضرت امام جعفر صادق عليه السلام روايت كرده كه فرمود : مؤمنى باشد كه دعا كند به جهت برآمدن حاجت خود ، و خداى تعالى ، به ملائكه فرمايد كه : «حاجت او را ديرتر برآوريد» ، از براى آن كه آواز و دعاى او را دوست مى دارد ^۴ . و در روز قيامت مى فرمايد كه : «اى بنده من ! از من ، حاجتى خواستى و برآوردن آن را تأخير نمودم و ثوابى كه در عوض ِ آن به تو مى دهم ، چنين و چنين است. و در فلان مطلب ، دعا كردى و اجابت آن را تأخير كردم و ثوابى كه به تو مى دهم ، چنين و چنين است». پس بنده مؤمن ، آرزو خواهد كرد كه : «كاش ، هرگز دعاى من در دنيا ^۵ مستجاب نمى شد ! » ؛ زيرا كه مى بيند كه خداى تعالى ، چه مقدار ثوابْ عطا مى فرمايد . ^۶
و از آنچه گذشت ، معلوم شد كه بنده مؤمن ، مى بايد كه اگر حاجتش در درگاه الهى حاصل نشود ، يا ديرتر به حصول رسد ، يأس و نااميدى در او راه نيابد و اميدش به كَرَم الهى ضعيف نشود و اگر مطلبش زود حاصل شود ، مغرور نشود و جزم به خوبى و قرب خود در درگاه الهى نكند و تجويز آن كند كه برآمدن حاجت ، از راه استدراج و غضب باشد . و در باب خوف و رجا ، مرتبه وسط را محافظت نموده ، فريب شيطان [ را ] نخورد و تا تواند ، در مطالب عظيم و حقير ، دعا كند و يقين داند كه اگر دعا مستجاب نشود ، از كَرَم الهى ، آن قدر به او مى رسد كه آرزوى برنيامدن جميع حاجات دنيوى كند .