[ آخرين فرصت براى توبه ]

و كلينى رضى الله عنه از حضرت امام جعفر صادق عليه السلام روايت كرده اند كه حضرت پيغمبر صلى الله عليه و آله فرمود : كسى كه توبه كند پيش از مُردنش به يك سال ، خداى تعالى ، توبه او را قبول مى كند . بعد از آن فرمود : به درستى كه يك سال ، بسيار است . كسى كه توبه كند ^۱ پيش از مُردنش به يك ماه ، خداى تعالى ، توبه او را قبول مى كند ^۲ . بعد از آن فرمود كه : يك ماه ، بسيار است . كسى كه توبه كند پيش از مُردنش به يك هفته ، خداى تعالى ، توبه او را قبول مى كند . بعد از آن فرمود كه : يك هفته ، بسيار است . كسى كه توبه كند پيش از مُردنش به يك روز ، خداى تعالى ، توبه او را قبول مى كند . بعد از آن فرمود كه : يك روز ، بسيار است . كسى كه توبه كند قبل از معاينه ، خداى تعالى ، توبه او را قبول مى كند . ^۳ و معنى معاينه، قبل از اين مذكور شد، و ابن بابويه رحمه الله در فقيه، اين حديث را با اندك تغييرى روايت كرده. ^۴

[ فضيلت توبه ]

و از جمله احاديث كه در باب توبه وارد شده ، روايت كرده است محمّد بن يعقوب كلينى رضى الله عنهاز حضرت امام جعفر صادق عليه السلام فرمود كه : خداى تعالى ، دوست مى دارد بنده اى را به آن كه طلب مغفرت و بازگشت به سوى او كند در گناه عظيم ، و دشمن مى دارد بنده اى را به آن كه سهل شمارد گناه اندك را . ^۵
و از آن حضرت ، روايت كرده كه فرمود : هيچ بنده اى نيست كه گناهى بكند و پشيمان شود از آنچه كرده ، مگر آن كه خداى تعالى او را مى آمرزد ، پيش از آن كه استغفار كند . و هيچ بنده اى نيست كه خداى تعالى ، نعمتى به او عطا كند و بداند كه آن نعمت از جانب الهى است ، مگر آن كه خداى تعالى ، او را مى آمرزد ، پيش از آن كه حمد الهى به جاى آورد . ^۶
و از آن حضرت ، روايت كرده كه حضرت پيغمبر صلى الله عليه و آله فرمود : چهار چيز است كه با وجود آنها ، كسى هلاك نمى شود در درگاه الهى ، مگر آن كه مستوجب هلاك باشد . بعد از آن فرمود كه : بنده اى كه قصد حَسَنه مى كند و آن را به جاى مى آورد ، خداى تعالى ، براى او ده حَسَنه مى نويسد ، و اگر نكند ، براى نيّت خوبى كه داشته ، يك حسنه مى نويسد ^۷ ، و اگر قصد سيّئه كند و آن سيّئه را نكند ، بر او چيزى نمى نويسد ، و اگر بكند ، هفت ساعت مهلتش مى دهند . نويسنده حسنات ، مى گويد به نويسنده سيّئات ـ كه در طرف چپ جاى دارد ـ كه : تعجيل مكن در نوشتن . شايد كه بعد از اين ، حسنه اى به جا آورد كه موجب محو شدن اين سيّه گردد ؛ زيرا كه خداى ـ عزَّ و جلَّ ـ ^۸ مى فرمايد كه : به درستى كه حسنات ، سيّئات را مى برَد ، يا آن كه شايد استغفار بكند . پس اگر چنانچه آن بنده ، بعد از آن سيّئه گفت كه : «أسْتَغْفِرُاللّه َ الَّذِى لا إلهَ إلّا هُوَ عَالِمُ الْغَيْبِ وَالشَّهَادَةِ الْعَزِيزُ الْحَكِيم الْغَفُورُ الرَّحِيمَ ذَا الْجَلاَلِ وَالإْكْرَامِ وَأتوبُ إلَيْه» ، چيزى بر او نمى نويسد . و اگر هفت ساعت گذشت و حسنه و استغفارى بعد از آن نكرد ، فرشته اى كه نويسنده حسنات است ، به نويسنده سيّئات مى گويد كه : بنويس بر اين شقىِ محروم ، اين معصيتى را ^۹ كه كرده . ^۱۰
و از آن حضرت ، روايت كرده كه فرمود : وقتى كه بنده ، توبه نصوح مى كند ، خداى تعالى ، او را دوست مى دارد و در دنيا و آخرت ، آن گناه را بر او مى پوشانَد . راوى پرسيد كه : چگونه مى پوشاند ؟ فرمود كه : از خاطر فرشته ها مى بَرد گناهان او را كه نوشته اند . و به اعضا و جوارح او مى فرمايد كه : بپوشانيد گناهان او را و گواهى مدهيد . و به آن مواضعى از زمين كه در آن جا معصيت كرده ، مى فرمايد كه : گناهان او را پنهان كنيد . ^۱۱
و از آن حضرت ، روايت كرده كه در تفسير قول الهى كه : «يَـأَيُّهَا الَّذِينَ ءَامَنُواْ تُوبُواْ إِلَى اللَّهِ تَوْبَةً نَّصُوحًا» ؛ ^۱۲ يعنى : «اى جماعتى كه ايمان آورده ايد ! توبه و بازگشت كنيد به سوى خداى تعالى، توبه نصوح»، فرمود: توبه نصوح، آن است كه بنده، توبه كند از گناه خود و ديگر آن گناه را نكند. ^۱۳
و در حديث ديگر ، روايت كرده كه بعد از تفسير فرمودن حضرت ، راوى پرسيد كه : كدام يك از ماست كه بار ديگر ، گناه را نكند ؟ ! حضرت فرمود كه : خداى تعالى ، از بندگان خود دوست مى دارد كسى را كه فريب خورَد و بسيار توبه كند . ^۱۴ و در حديث ديگر ، روايت كرده كه : كسى از او اين معنى سر نزند ، افضل است . ^۱۵
و از حضرت امام محمّد باقر عليه السلام روايت كرده كه به محمّد بن مسلم ، خطاب فرمود كه : گناهان مُسلم ، وقتى كه از آنها توبه كند ، آمرزيده است . پس بايد كه عمل كند مؤمن از براى آنچه بعد از اين مى آيد ، بعد از توبه و آمرزش . بعد از آن فرمود : و اللّه كه اين معنى ، مخصوص اهل ايمان است ؛ يعنى شيعيان ! محمّد بن مسلم پرسيد كه : اگر باز گناه بكند و توبه بكند ، چون است ؟ فرمود : اى محمّد بن مسلم ! گمان مى كنى كه بنده مؤمن ، از گناه خود پشيمان مى شود و استغفار و توبه مى كند و خداى تعالى ، توبه او را قبول نمى كند ؟ پرسيد كه : اگر چند مرتبه گناه كند و باز توبه و استغفار كند ، چگونه است ؟ فرمود : هر چند مؤمن بر مى گردد و استغفار و توبه مى كند ، خداى تعالى نيز معاودت به آمرزش مى نمايد ، و به درستى كه خداى تعالى ، آمرزنده و مهربان است به بندگان خود و توبه را قبول مى كند و از بدى ها در مى گذرد . پس حذر كن از آن كه مؤمنان را از رحمت الهى نااميد گردانى ! ^۱۶
و از آن حضرت ، روايت كرده كه فرمود : خداى تعالى ، به توبه كردن بنده خود ، خوش حال تر مى شود از مردى كه در شبى تاريك ، چهارپا و توشه خود را گُم كرده باشد و بعد از آن بيابد . پس فرح الهى به توبه بنده اش بيشتر از فرحِ آن مرد است به يافتن راحله خود . ^۱۷
و از آن حضرت ، روايت كرده كه فرمود : كسى كه از گناه توبه مى كند ، مثل كسى است كه گناه از او سر نزده باشد و كسى كه بر گناه خود مقيم است و از آن استغفار مى كند ، مثل كسى است كه استهزا و تمسخر كند . ^۱۸
و ظاهر ، آن است كه مراد از اقامت بر گناه ، آن باشد كه پشيمانى كامل از فعل خود نداشته باشد يا عزم بر ترك معصيت ، بعد از اين نداشته باشد . و غالب اوقات ، پشيمانى و عزم بر ترك ، از يكديگر جدا نمى شوند ؛ بلكه عزم ، لازمِ پشيمانى حقيقى است .