اعراب گذاری قرآن

زبان قرآن کریم، عربی است و اِعراب در این زبان، نقشی تعیین کننده در رساندن معنا دارد. کاتبان وحی، در آغاز وحی، کلمات قرآن را بدون نقطه و اعراب می نوشتند؛ ولی پس از پیامبر(ص) با گسترش اسلام در میان مردمان غیر عرب و قرائت نادرست قرآن و دگرگون شدن معانی آن، اعراب گذاری قرآن، ضروری نمود.

اعراب گذاری قرآن، از سده نخست هجری آغاز شد و در ابتدا، بسیار ساده و به صورت نقطه ای بود برای نصب، نقطه ای روی حرف پایانی کلمه، برای جَر، نقطه ای زیر آن و برای رفع، نقطه ای بعد از آن حرف گذاشته می شد تنوین را با دو نقطه به همین ترتیب نشان می دادند. در آن زمان، هنوز برای تمایز حروف مشابه، از نقطه استفاده نمی شد و نقطه های اعرابی به رنگی متفاوت با رنگ حروف و کلمات، ثبت می شدند.

پس از حدود یک قرن، خلیل بن احمد فراهیدی (م ۱۷۵ ق) شکل های خاصّی را جای گزین نقطه های اعرابی کرد: مستطیلی بر روی حرف برای نصب، مستطیلی زیر حرف برای جر، و واوی کوچک بالای حرف برای رفع، و برای هر یک از تنوین ها، افزودن شکل مشابه همان حرکت اوّل به حرف؛ استفاده از حرف «س» برای تشدید و حرف «ص» برای سکون.

سپس نشانه ها به تدریج، افزون بر نشان دادن اعراب حرف پایانی کلمه، برای نشان دادن حرکت سایر حروف کلمه نیز به کار رفت و از نیمه دوم قرن دوم هجری، دانش اعراب قرآن کریم، به سمت تحلیل و تبیین نقش کلمات در جملات و آیات قرآن پیش رفت و مکاتب مختلفی مانند مکتب نحوی بصره، کوفه و بغداد، به وجود آمد.

جایگاه و اهمیت دانش اعراب قرآن در فهم و تفسیر قرآن، سبب شد که پس از قرن دوم هجری تا کنون، تحقیقات و تألیفات گوناگونی در این دانش صورت بگیرد.