الکامل فی التاریخ ـ منبع عاشوراپژوهی

نویسنده در گزارش وقایع سه قرن نخست هجری، بر تاریخ الطبری تکیه دارد و کتابش را به شیوه طبری به ترتیب تاریخی و سال شمار پیش می برد. وی وقایع این سه قرن و از جمله وقایع سال 60 و 61 هجری (نهضت کربلا) را بر اساس گفته های طبری با پیرایش و گزینش نقل برتر و معقول تر و گاه با افزودن برخی مطالب، آورده است.

منبع: دانشنامه امام حسین(ع)، ج ۱، ص ۸۲

ابو الحسن عزّ الدین علی بن محمّد شیبانی (م ۶۳۰ ق)، از مورّخان مشهور قرن ششم و هفتم هجری است. او نیز مانند برادر بزرگ ترش مجد الدین (مؤلّف دو کتاب حدیثی بزرگِ جامع الاُصول و النهایة فی غریب الحدیث) و نیز برادر کوچک ترش ضیاء الدین (ادیب و مؤلّف المثل السائر فی أدب الکاتب و الشاعر)، به ابن اثیر جَزَری شهرت دارد.

عزّ الدین علی بن محمّد، در علم تاریخ و انساب، خبره بود و سه کتاب مشهور او، اُسد الغابة فی معرفة الصحابة، خلاصه الأنساب سمعانی و الکامل فی التاریخ است. او با آن که خود، عراقی و متعلّق به شرق جهان اسلام بود، با جمع آوری رویدادهای غرب و شرق جهان اسلام و گزارش وقایع تاریخی از آغاز تا عصر خود، توانست تاریخی جامع و کامل و خوشخوان پدید آورد.

او در گزارش وقایع سه قرن نخست هجری، بر تاریخ الطبری تکیه دارد و کتابش را به شیوه طبری به ترتیب تاریخی و سال شمار پیش می برد. وی وقایع این سه قرن و از جمله وقایع سال ۶۰ و ۶۱ هجری (نهضت کربلا) را بر اساس گفته های طبری با پیرایش و گزینش نقل برتر و معقول تر و گاه با افزودن برخی مطالب، آورده است و وقایع سه قرن بعد (تا روزگار معاصر خویش) را نیز با اعتماد بر کتب تاریخی و گزارش های دیگران، شرح می دهد.

ابن اثیر، یک مورّخ ادیب بوده و به سان دیگر مورّخان، مجموع گزارش ها را بدون آوردن سند، به شکل یک گزارش ساده و منظّم و خواندنی ارائه داده است. دقّت نظر و نقّادی در گزینش اخبار ـ هر چند بدون تحلیل آنهاست ـ، او را یک مورّخ منصف و قابل اعتماد ساخته و برخی (مانند: ابن خلّکان، ذهبی، ابن حجر و...) را به ستایش او کشانده است.[۱]گفتنی است برخی ضعف های طبری، مانند اعتماد به اخبار سیف بن عَمیره، به کتاب ابن اثیر نیز راه یافته است.

ابن اثیر در کتاب اُسد الغابة نیز به شرح حال مختصر امام حسین(ع) و گزارش ولادت، شهادت و برخی مناقب امام(ع) پرداخته است.

[۱]. ر.ك: وفيات الأعيان: ج ۴ ص ۱۴۱، تذكرة الحفّاظ: ج ۴ ص ۱۳۹۹ ش ۱۱۲۴ .