تذکرة الخواصّ من الاُمّة بذکر خصائص الأئمّة(ع) ـ منبع عاشوراپژوهی

نویسنده افزون بر گزارش احوال و مناقب شخصی امام حسین(ع)، به نهضت کربلا پرداخته و از آغاز تا انجام آن و حتّی وقایع پس از شهادت سید الشهدا را و همچنین برخی مراثی را در باره امام حسین(ع) نیز نقل کرده است.

منبع: دانشنامه امام حسین(ع)، ج ۱، ص ۸۴

ابو المظفّر یوسف بن قِزُغْلی بن عبد اللّه (۵۸۱ ـ ۶۵۴ ق)، سبط (نوه) ابو الفرج ابن جوزی مشهور است. او ابتدا حنبلی بود و سپس حنفی گشت؛ امّا به دلیل علاقه اش به اهل بیت(ع)، شرح حال بسیاری از آنان را به نگارش در آورد.

سبطِ ابن جوزی، واعظ، خطیب و مورّخ بوده و به دلیل دسترس داشتنش به منابع و مَقاتل کهنی مانند: مقتل کلبی، مَـغازی واقدی و تاریخ های مدائنی و ابن ابی الدنیا، گاه گزارش هایی ارائه داده که به دلیل از میان رفتن و یا دچار نقص شدن برخی منابع تاریخی پس از یورش مغولان، قابل اعتناست.[۱]

سبط ابن جوزی، افزون بر گزارش احوال و مناقب شخصی امام حسین(ع)، به نهضت کربلا پرداخته و از آغاز تا انجام آن و حتّی وقایع پس از شهادت سید الشهدا (مانند: بردن سرها، اسارت خاندان امام حسین(ع)، عقوبت کشندگان امام حسین(ع)، عاقبت دیگر جنایتکاران در جریان وقایع کربلا، قیام توّابین و قیام مختار ثقفی) را و همچنین برخی مراثی را در باره امام حسین(ع) ـ هر چند به شیوه داستانی و بدون ذکر سند ـ نیز نقل کرده است.

سبط ابن جوزی، از منابع متعدّد و راویان مشهوری مانند: سُدّی، شَعبی، عبد اللّه بن عمر بن ورّاق و... نقل کرده است؛ امّا بیش از همه، از کتاب و شیوه داستانی ابن اعثم استفاده کرده است.

سبطِ ابن جوزی در طول حیات خود، مورد احترام و علاقه مردم و حاکمانِ محلّی وقت بود و از سوی کسانی مانند: ابن خَلِّکان، ذهبی و صَفَدی، ستوده شده است.[۲]

[۱]. مانند گزارش شهادت طفل شيرخوار امام حسين عليه السلام به نقل از هشام كلبى كه با گزارش برخى منابع ديگر، تفاوت دارد (ر. ك: تذكرة الخواصّ: ص ۲۵۲) و يا گزارش تفصيلى نامه يزيد به ابن عبّاس، پيش از شروع قيام، كه در كتاب هاى ديگر كوتاه است (ر. ك: تذكرة الخواصّ: ص ۲۳۷ - ۲۳۹) .

[۲]. ر. ك: وفيات الأعيان: ج ۳ ص ۱۴۲ ش ۳۷۰، تاريخ الإسلام: ج ۴۸ ص ۱۸۴ ش ۱۷۶، الوافى بالوفيات: ج ۲۹ ص ۱۲۱ ش ۱۳۹ .