البدایة و النهایة ـ منبع عاشوراپژوهی

نویسنده در بخش گزارش زندگی امام حسین(ع)، به دلیل گرایش های ضدّ شیعی اش، گاه به انکار برخی حقایق تاریخی دست زده و گاه با حذف برخی گزارش ها (مانند خطبه های امام حسین(ع) در روز عاشورا) و یا جا به جایی برخی نقل ها می کوشد تا از سیاهی کارنامه امویان بکاهد. او گاه برخی گزارش ها را بدون اتّکا و استناد به منابع متعدّد و معتبر، نقل می کند که ماجرای حضور امام حسین(ع) در جنگ سال پنجاه و یکم هجری در قُسطنطنیه با رومیان، از آن جمله است.

منبع: دانشنامه امام حسین(ع)، ج ۱، ص ۹۰

ابو الفداء اسماعیل بن عمر بن کثیر (۷۰۱ ـ ۷۷۴ ق)، از مورّخان سده هشتم هجری است. او افزون بر تاریخ، در حدیث و تفسیر قرآن نیز علم آموزی کرد و اندوخته های خود را در شرح صحیح البخاری و تفسیر القرآن الکریم و البدایة و النهایة عرضه نمود. محلّ تولّد و زندگی او شام بود و با ابن تَیمیه (م ۷۲۸ ق) نیز ارتباط داشت. از این رو، گزارش های او رنگی از جانبداری از حاکمان اموی شام دارد.

کتاب تاریخی ابن کثیر، البدایة و النهایة، با ارائه نگرش اسلام در باره آغاز و انجام خلقت (بویژه آفرینش انسان)، آغاز می شود و سپس وقایع صدر اسلام تا اواخر عمر خود را به ترتیب هر سال، گزارش می دهد. او کتاب خود را در سه بخش اصلی: از آفرینش انسان تا پایان زندگی پیامبر(ص)، از وفات پیامبر(ص) تا عصر مؤلّف، و حوادث آخر الزمان، سامان داده است.

ابن کثیر با اتّکا به کتاب های سیره و تاریخ (مانند: سیرة النبی ابن اسحاق، دلائل النبوّة ی ابو نعیم اصفهانی و بیهقی، تاریخ الطبری، تاریخ بغداد و آثار ذهبی، مِزّی و ابن عساکر و اُسْدُ الغابَة و الکامل ابن اثیر) و نیز کتب حدیث مانند: مَعاجم طَبَرانی و ابو نعیم اصفهانی، یکی از مفصّل ترین کتاب های تاریخ اسلام را عرضه کرد.

البدایة و النهایة، در بخش گزارش زندگی امام حسین(ع)، بیشتر بر تاریخ الطبری و از طریق او به مقتل أبی مخنف متّکی است؛[۱]امّا به دلیل گرایش های ضدّ شیعی اش، گاه به انکار برخی حقایق تاریخی دست زده و گاه با حذف برخی گزارش ها (مانند خطبه های امام حسین(ع) در روز عاشورا) و یا جا به جایی برخی نقل ها می کوشد تا از سیاهی کارنامه امویان بکاهد.[۲]او گاه برخی گزارش ها را بدون اتّکا و استناد به منابع متعدّد و معتبر، نقل می کند که ماجرای حضور امام حسین(ع) در جنگ سال پنجاه و یکم هجری در قُسطنطنیه با رومیان،[۳]از آن جمله است.

[۱]. ابن كثير، از برخى مقاتل مانند: مقتل ابن حنبل، مقتل ابن ابى الدنيا و مقتل بَغَوى نيز سود جسته است .

[۲]. ر. ك: معرّفى و نقد منابع عاشورا: ص ۱۳۱ ـ ۱۳۶ . نيز، ر . ك: تاريخ در آينه پژوهش: ش ۱۵ ص ۸۵ .

[۳]. گفتنى است اين جنگ، از فتوحات روم است كه پس از شهادت امام حسن عليه السلام و در حكومت معاويه صورت گرفته است.