نَسخ در قرآن

واژه «نَسخ» در لغت، چند معنای متفاوت دارد، از جمله: برداشتن امری و نهادن امری دیگر به جای آن، تغییر و تبدیل آن از حال و شکلی به صورت دیگر، و نسخه برداری از چیزی.

به وجود «نَسخ» در قرآن و حدیث، اشارات فراوانی شده است. عنوان نمودن واژه نَسخ و مشتقّات آن به معنای لغوی کلمه برای چهار بار در قرآن کریم، مؤیّد این موضوع است.

آیه ۱۰۶ سوره بقره، نَسخ را در معنای برداشتن امری و جایگزین کردن امری دیگر به کار برده و آن را به دو نَسخ تشریعی و تکوینی تقسیم می کند:

الف. نَسخ تشریعی؛ یعنی جایگزین شدن حکمی از احکام الهی. بعضی از احکام اسلام، به تدریج قانون گذاری شده اند و با آمدن آیه جدید، حکم آیه نازل شده قبلی، باطل و نَسخ شده است یا قیدی به آن اضافه گردیده است. از این رو، نَسخ مورد اشاره در قرآن و حدیث، به معنای تنافی میان آیات نیست.

ب. نَسخ تکوینی؛ یعنی جایگزین شدن آیه ای از آیات تکوینی الهی مانند پیامبر و امامی دیگر.

کلمه نسخ، در سه مورد دیگر در آیات الهی به معنای لغوی و در غیر از احکام به کار رفته است:

ـ در آیه ۵۲ سوره حج، نَسخ در معنای پاک کردن القائات و آرزوهای شیطانی و جایگزین کردن آیات الهی به جای آن استفاده شده است.

ـ در آیه ۱۵۴ سوره اعراف، نَسخ در باره کتاب و به معنای نسخه برداری از آن به کار رفته است، مانند معنای کلمه «تبدیل» در آیه ۱۰۶ سوره بقره.

ـ در آیه ۲۹ سوره جاثیه، نَسخ در معنای نسخه برداری از اعمال انسان (نامه اعمال) به کار برده است.