خود اخبار کرده و در خبر خود صادق است، کذب کسي که سهو را به حضرت نسبت داده، آشکار است. ۱ مفاد استدلال مفيد آن است که صدر و ذيل حديث هماهنگ نيست. بخشي از حديث، بيانگر آن است که پيامبر نماز چهار رکعتي را دو رکعت گزارده و بخش ديگر نشانگر آن است که حضرت شکستن نماز و فراموش کردن را از خود نفي کرده است. بنا بر اين حديث متضمن کلامي متناقض است. مفيد در جايي از نقد مفصل خود بر حديث بر متناقض بودن آن نيز تصريح کرده است. ۲
2. نقد سند محور
مقصود از نقد سندمحور حديث، اعتبارسنجي آن از طريق بررسي و نشان دادن ضعف و عيب و خلل موجود در سند آن است. نقد سند محور را ميتوان بر دو بخش تقسيم کرد:
1. نقد رجالي؛
2. نقد اسنادي ۳ .
1 ـ 2. نقد رجالي
مقصود از نقد رجالي، بررسي و ارزيابي وضعيت راوي يا راويان حديث با معيارها و ضوابط دانش رجال است و در آن در باره شناخته يا ناشناخته بودن راوي و سپس در باره برخورداري يا بيبهره بودن وي از شرايط لازم براي پذيرش نقل و روايت، سخن گفته ميشود. فراواني نقدهاي رجالي در آثار شيخ مفيد نشانه آگاهي وي از شيوه هاي دانش رجال و عنايت به کاربست آنها در اعتبارسنجي و ارزيابي احاديث است. ۴
براي نمونه، شيخ مفيد در نقد حديث با مضمون وقوع سهو از پيامبر اکرم صلي الله عليه و آله در نماز و در نقد اين سخن صدوق ـ که راوي حديث يعني ذواليدين فرد شناخته شدهاي به نام ابومحمد عمير بن عبد عمرو است که مخالف و موافق از وي روايت کردهاند ۵ ـ ميگويد:
ذواليدين کيست؟ عمير کيست؟ ابنعبد عمرو کيست؟ همه اينها مجهول و غير معروف هستند. اين سخن صدوق ـ که راويان از او روايت کردهاند ـ ادعاي بدون برهان است. ما در اصول و منابع فقيهان و راويان، نه حديثي از اين مرد يافتيم و نه
1.رسالة عدم سهو النبي، ص ۲۳.
2.همان، ص ۳۱.
3.توجه داريم که نقد رجالي معطوف به دانش رجال و نقد اسنادي معطوف به دانش مصطلح الحديث است. نيز بايد ياد آور شد که عملاً در بسياري موارد اين دو گونه نقد در کنار هم و گاه در ضمن گونههاي ديگر نقد به کار رفته است.
4.گفتني است که مفيد در الارشاد شماري از فرزندان و ياران امامان را با تعابير متعدد توثيق کرده است (درباره ديدگاه وحيد بهبهاني در باره دامنه اعتبار توثيقات مفيد در کتاب الارشاد ر.ک : الفوائد الرجالية، ص ۵۲). در باره فهرست رجالي که در آثار شيخ مفيد به نحوي ياد شدهاند و وي اظهار نظر رجالي، به نحو عام يا خاص، در توثيق يا جرح ايشان بيان کرده است ر. ک : « الرجال المستخرجة، من آثار الشيخ المفيد»، در المقالات و الرسالات، ش ۳۰.
5.کتاب من لا يحضره الفقيه، ج ۱، ص ۳۶۰.