آن صحيح نيست. ۱
نيز شيخ مفيد در شرح فصلي از اعتقادات شيخ صدوق به نقد کتاب سليم بن قيس هلالي پرداخته است. وي در اين باره نوشته است:
آنچه ابوجعفر(صدوق) رحمه الله از حديث سليم استناد کرده ـ که در آن به کتاب منسوب به وي به روايت ابان بن ابيعياش رجوع کرده است ـ معناي صحيحي دارد؛ امّا اين کتاب موثوق به نيست. و به بيشتر (احاديث) آن نميتوان عمل کرد. در آن تخليط و تدليس روي داده است. از اين روي، شايسته است که (شخص) ديندار از عمل به همه آنچه در آن است، بپرهيزد و بر جملگي آن و تقليد از راويان آن تکيه و اعتماد نکند. و درباره احاديث آن به عالمان پناه ببرد تا وي را از صحيح و فاسد (سره و ناسره) آن آگاه کنند. ۲
نقد شيخ مفيد بر حديثي که از محمد بن يعقوب بن شعيب، از پدرش، از امام صادق عليه السلام نقل شده، ۳ نمونهاي از گونه سوم نقد مأخذمحور است که در کنار شيوههاي ديگر نقد به کار رفته است. مفيد بر آن است که:
حديث مورد استناد (اصحاب عدد)، حديثي شاذ است که نزد اصحاب آثار (= محدثان) ثابت نيست. و فقهاي شيعه در آن طعن زدهاند؛ به اين صورت که گفتهاند: محمد بن يعقوب بن شعيب، از پدر خود حديث ديگري جز اين حديث، روايت نکرده است. و اگر او روايت از پدر خود ميداشت (راوي از پدر خود بود)، امثال اين حديث را روايت ميکرد و به حديث واحدي که کسي جز او آن را نقل نکرده، بسنده نميکرد. ۴
وي در توضيح سخن خود ميافزايد:
يعقوب بن شعيب رحمه الله اصلي دارد که تمام آنچه را که از امام صادق عليه السلام روايت کرده، در آن گرد آورده است که اين حديث در آن نيست. و اگر از جمله احاديثي بود که يعقوب بن شعيب روايت کرده است، در اصل خود ـ که در آن روايات خود از امام صادق عليه السلام را گرد آورده است ـ ثبت ميکرد. خالي بودن اصل وي از آن، دليل بر
1.المسائل العکبرية، مصنفات، ج ۶، ص ۹۴؛ مفيد در ادامه تبييني از حديث، در فرض ثبوت آن، به دست داده است. اظهار نظر مفيد در باره اين حديث تأملبرانگيز است. اين حديث در منابع زير با اسانيد متفاوت آمده است: بصائر الدرجات، ص ۳۷۵؛ الکافي، ج ۱، ص۲۱۸، ح ۳؛ علل الشرائع، ج ۱، ص ۱۷۳؛ معاني الاخبار، ص ۳۵۰؛ الاختصاص، ص ۱۴۲ (اين امر قرينهاي بر عدم انتساب کتاب الاختصاص به مفيد است) الامالي (طوسي)، ص ۲۹۴.
2.تصحيح اعتقادات الامامية، ص ۱۴۹ و ۱۵۰.
3.حديث مورد نظر اين است: «عن محمد بن يعقوب بن شعيب، عن أبيه، عن أبي عبد الله عليه السلام قال : قلت له : إن الناس يروون أن رسول الله صلي الله عليه و آله صام شهر رمضان تسعة و عشرين يوماً أكثر مما صام ثلاثين يوما، فقال : كذبوا ما صام إلا تاما، ولا تكون الفرائض ناقصة» ( الفقيه، ج ۲، ص ۱۷۰؛ تهذيب الأحکام، ج ۴، ص ۱۷۱).
4.جوابات اهل الموصل في العدد و الرؤية، ص ۲۴.