ارائه گردد؛ پاسخهايي که هر کدام از آنها ميتواند فصلي ديگر در رابطه با موضوع کمي خطبههاي حضرت، بگشايد. سؤالاتي که تا حدودي ميتوانند مکمل اين بخش از پژوهش باشد، بدين قرار است:
آيا در غياب علي عليه السلام کسي بوده که امامت جمعه را بر عهده گيرد؟ چنان که پاسخ مثبت باشد، شخص مورد نظر چه کسي بوده است؟ آيا در طول مدت تمام مسافرتها و جنگهاي امام علي عليه السلام، هيچ نماز جمعهاي اقامه نشده است؟ و اگر اقامه شده، به چه نحوي بوده است؟ و سؤالاتي از اين قبيل.
5. سيره امام علي عليه السلام در امر خطبهخواني و برپايي نماز جمعه
خطباي نماز جمعه، بنا به تأسي به سيره رسول خدا صلي الله عليه و آله مواردي چون ايراد خطبهها به صورت ايستاده، عصا يا شمشير به دست گرفتن و خواندن سوره کوچک از قرآن کريم را در پايان خطبهها، رعايت ميکردند. ۱ همچنين، بنا به اهميت اين فريضه الهي، حاکمان اسلامي اقداماتي را براي بهتر برگزار شدن نماز جمعه، انجام ميدادهاند و امام علي عليه السلام هم به عنوان خليفه وقت مسلمين، علاوه بر اين که توصيههايي براي برگزاري هر چه با شکوهتر نماز جمعه فرمودهاند، اقدامات مهمي نيز در اين زمينه انجام دادهاند. با توجه به اهميت اقدامات آن حضرت در امر برپايي نماز جمعه، اين اقدامات ميتواند جزء سيره آن بزرگوار در امر بر پايي نماز جمعه به حساب آيد. ۲ اينک به خلاصهاي از سيره آن بزرگوار در امر خطبهخواني و نماز جمعه اشاره ميکنيم:
1 ـ 5 . آزادي زندانيان جهت شرکت در نماز جمعه
بنا به اهميتي که نماز جمعه در صدر اسلام داشته، امام علي عليه السلام زندانيان را براي شرکت در نماز جمعه آزاد ميکردند. روايت امام صادق عليه السلام در اين باره مويد اين مطلب است:
أَنَّ عَلِياً عليه السلام كَانَ يخْرِجُ أَهْلَ السُّجُونِ مَنْ حُبِسَ فِي دَينٍ أَوْ تُهَمَةٍ إِلَي الْجُمُعَةِ فَيشْهَدُونَهَا وَ يضْمَنُهُمُ الْأَوْلِياءُ حَتَّي يرُدُّوهُمْ؛۳
حضرت علي عليه السلام هميشه کساني را که به واسطه بدهکاري يا تهمت در زندان بودند، روز جمعه براي شرکت در نماز جمعه از زندان خارج ميساخت و آنها را به نماز جمعه ميآورد و اوليائشان ضامن ميشدند که آنان را به زندان باز گردانند.
همچنين، امام صادق عليه السلام نقل فرمودهاند که امام علي عليه السلام به تبهکاران زنداني هم اجازه حضور در نماز جمعه را ميدادند.
أَنَّ عَلِياً عليه السلام كَانَ يخْرِجُ الْفُسَّاقَ إِلَي الْجُمُعَةِ وَ كَانَ يأْمُرُ بِالتَّضْييقِ عَلَيهِمْ؛۴
امام صادق عليه السلام ميفرمايند: حضرت علي عليه السلام تبهکاران را براي شرکت در نماز جمعه از زندان خارج ميساخت و دستور ميداد در رابطه با آنان محدوديت ايجاد گردد .
2 ـ 5 . نهي از مسافرت رفتن در روز جمعه
امام علي عليه السلام افزون بر اين که مردم را به شرکت در نماز جمعه تشويق ميکردند، بلکه همواره اصحاب و آشنايان را از سفر کردن در روز جمعه برحذر ميکردند.
1.السرائر، ج ۱، ص۲۹۴ ـ ۲۹۵؛ المراسم العلوية، ص۷۷؛ وسائل الشيعة، ج ۷، ص ۳۴۴.
2.براي آگاهي بيشتر از نظر فقهي و تاريخي نماز جمعه و همچنين آگاهي از نحوه عملکرد حاکمان اسلامي، ر.ک : کتاب صلاة الجمعة: تاريخياً و فقهياً، اثر کاظم جابري و صلاة الجمعة اثرمرتضي حايري.
3.مستدرک الوسائل، ج ۶ ، ص ۲۷.
4.۱ . وسائل الشيعة، ج ۷، ص ۴۰۸.