گردآوري شده‌اند، در بعضي موارد ناقص و در بعضي موارد هم، به صورت تکرار مي‌باشند. ۱
2. ضرورت تحقيق
پژوهش و مطالعه راجع به برگزاري نماز جمعه و نحوه ايراد و تحليل محتوايي خطبه‌هاي جمعه امام علي عليه السلام، از چند جهت ضروري و لازم است:
اول: از آن جا که فرمايشات امام عليه السلام بخشي از تاريخ، به خصوص تاريخ صدر اسلام است و لذا پژوهش در اين زمينه مي‌تواند، ما را در بازخواني هر چند بهتر حوادث اين مقطع زماني کمک نمايد.
دوم: بازخواني سيره امام علي عليه السلام به جوامع اسلامي فرصت مناسب را ايجاد مي‌کند، تا با تأسّي به روش آن بزرگوار، زمينه را براي هر چه بهتر برگزار شدن اين فريضه عبادي ـ سياسي فراهم نمايند؛ به عبارت ديگر سيره آن امام همام مي‌تواند سند راهبردي اين فريضه الهي باشد.
سوم: از آن جا که خطبه‌هاي نماز جمعه آن حضرت مورد تحليل قرار نگرفته است، اين نوشتار مي‌تواند فتح بابي باشد براي پژوهش‌گران اسلامي، تا اين که، مطالعاتي هم در اين زمينه داشته باشند.
3. خطبه‌هاي جمعه و عيدين امام علي عليه السلام، در يک نگاه
1 ـ 3. تعداد، زمان و مکان صدور و وضعيت خطبه‌ها
مجموع خطبه‌هايي که از لابه‌لاي منابع کهن گردآوري شده، هفده مورد است که در مقايسه با مدت زمام‌داري آن حضرت، معدود است. از ميان هفده خطبه، يک مورد خطبه عيد فطر و يک مورد هم، خطبه عيد قربان است. همچنين، مشخص گرديد که از مجموع اين خطبه‌ها، دو مورد در شهر مدينه، يک مورد در شهر بصره و چهار مورد هم، در شهر کوفه ايراد گرديده‌اند. وضعيت ده مورد از خطبه‌ها، از حيث مکان صدورشان، نامشخص است. ۲ همچنين، از مجموع ياد شده، فقط پنج خطبه به صورت کامل، و مابقي خطبه‌ها که دوازده مورد باشد، به صورت ناقص نقل گرديده‌اند. و نهايت اين که، از حيث زمان صدور، چهار مورد از خطبه‌ها داراي زمان صدور مشخص، و بقيه موارد، زمان صدورشان، مشخص نشده است.
زمان صدور خطبه‌هايي که مشخص مي‌باشند، بدين قرار است:
خطبه اول: روز جمعه، 25 ماه ذي الحجة، سال 35 هجري، مصادف با جمعه دوم خلافت علي عليه السلام.
خطبه دوم: در سال 35 هجري، مصادف با جمعه سوم خلافت علي عليه السلام.
خطبه چهارم: در شهر بصره و در سال 36 هجري.
خطبه شانزدهم: در شهر کوفه و در سال 38 هجري. ۳
1.براي آگاهي از کيفيت و تاريخ تأليف تکمله‌ها، ملحقات و مستدرکات نهج‌البلاغة، ر.ک: به مقاله: « مستدرکات نهج البلاغة»، علي صدرايي خويي، دانشنامه امام علي عليه السلام، ج ۱۲.
2.با توجه به اين که اغلب دوران خلافت امام علي عليه السلام در شهر کوفه سپري گرديده است و لذا به طور طبيعي اکثر خطبه‌هاي جمعه و غير جمعه، هم چنين کلمات قصار آن حضرت، در همين شهر صادر گرديده است. و با توجه به اين مساله مي‌توان چنين نتيجه گرفت که، علاوه بر خطبه‌هاي که به طور مشخص در شهر مدينه و يا بصره ايراد گرديده‌اند، مابقي خطبه به ظن قوي در شهر کوفه صادر شده‌اند.
3.لازم به ذکر است که، جدول و نمودار بررسي وضعيت خطبه‌ها، در قسمت پيوست ارائه مي‌گردد.
