مصونیت از کوردلی (۱)
و لَا [تَبتَلِيَنّي] العَمى عَن سَبيلِك.[۱]
در ادامه تبیین فرازهای نورانی دعای مکارم، پس از درخواست مبتلا نشدن به تنبلی در عبادت خدا، از او می‌خواهیم که ما را از نابینایی دیدن راهش مصون بدارد.
یکی از آفت‌های مهم اخلاقی، این است که انسان از دیدن راه خدا محروم باشد. برای تبیین این آفت اخلاقی باید به این پرسش‌ها، پاسخ دهیم:
۱ ـ مراد از نابینایی و کوری که مانع دیدن راه خداست، چیست؟
۲ ـ چه چیزی موجب کوری انسان از دیدن راه خدا می‌شود؟
۳ ـ «راه خدا» در فرهنگ قرآن و حدیث به چه چیزی اطلاق می‌گردد؟
در پاسخ به سؤال اول می‌گوییم: در فرهنگ قرآن و حدیث، کوری دو معنا دارد؛ کوری ظاهری و باطنی. در آیه زیر به هر دو معنا اشاره شده است:
﴿أَ فَلَمْ يَسِيرُوا فِي الْأَرْضِ فَتَكُونَ لَهُمْ قُلُوبٌ يَعْقِلُونَ بِها أَوْ آذانٌ يَسْمَعُونَ بِها فَإِنَّها لا تَعْمَى الْأَبْصارُ وَ لكِنْ تَعْمَى الْقُلُوبُ الَّتِي فِي الصُّدُورِ﴾.[۲]
آيا در زمين نگشته‌اند تا آنان را دل‌هايى باشد كه بدان دريابند يا گوش‌هايى كه بدان بشنوند؟ زيرا [تنها] چشم‌ها نابينا نمى‌شوند؛ بلكه آن دل‌ها كه درون سينه‌ها جا دارند [نيز] نابينا مى‌گردند.
در روایات نیز این مطلب بیان شده که انسان علاوه بر چشم ظاهری برای دیدن امور محسوس، چشم باطنی برای مشاهده امور نامحسوس نیز دارد. در روایتی از رسول خدا (صلّی الله علیه و آله و سلّم) که مضمونش، هم از طریق اهل سنت و هم از طریق شیعه نقل شده است، آمده:
ما مِن عَبدٍ إلّافي وَجهِهِ عَينانِ يُبصِرُ بِهِما أمرَ الدُّنيا، وعَينانِ في قَلبِهِ يُبصِرُ بِهِما أمرَ الآخِرَةِ، فَإِذا أرادَ اللَّهُ بِعَبدٍ خَيراً فَتَحَ عَينَيهِ الَّتي في قَلبِهِ، فَأَبصَرَ بِهِما ما وُعِدَ بِالغَيبِ و مِمّا غيبَ، فَآمَنَ الغَيبَ بِالغَيبِ.[۳]
هيچ بنده‌اى نيست، جز اين كه دو چشم در صورت اوست كه با آنها امور دنيا را مى‌بيند و دو چشم در دلش كه با آنها امور آخرت را مشاهده مى‌كند. هر گاه خداوندْ خوبى بنده‌اى را بخواهد، دو چشم دل او را مى‌گشايد و او را به وعده‌هاى غيبى و آنچه غايب است، بينا مى‌سازد؛ پس او با غيب، به غيب ايمان مى‌آورد.
خیرخواهی خدا همان هدایت پاداشی اوست که در پی عمل به هدایت عمومی نصیب انسان می‌گردد و در این حالت، خدا دست او را می‌گیرد و به مقصد می‌رساند و به تعبیر این روایت، چشم دل او را می‌گشاید تا با آن، چیزهایی را ببیند که چشم ظاهر توانایی دیدن آنها را ندارد. البته دیدن با چشم باطن مراتب دارد و کسانی که به مقامات و کمالات بالای معنوی می‌رسند، ایمانشان به غیب با شهود قلبی است نه با دیده عقل و ظاهر.
[۳]الفردوس، ابو شجاع دیلمی (۵۰۹ ق)، ج۴ ص۱۴ ح۶۰۴۰.
